Кенен Әзірбаев шығармашылығы: шығыс сюжеттері және олардың поэтикалық түрленісі

Бауыржан Омаров

doi:10.32523/2664-5157-2022-4-78-98

Авторы

Бауыржан Омаров Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева

DOI:

https://doi.org/10.32523/2664-5157-2022-4-78-98

Ключевые слова:

поэтическое искусство, авторская изустная поэзия, восточный сюжет, истории «Тотынама», сказка, легенда, притча, басня, поэтическая трансформация

Аннотация

В данной статье рассмотрены разножанровые произведения видного представителя авторской изустной поэзии Кенена Азирбаева, сюжеты, мотивы и фабулы которых
основаны на «бродячих сюжетах», заимствованных с Востока, преимущественно из Индии. Автор
подвергает научному анализу басню «Счастье, удача и согласие», сказку «Три бедняка», дастан
«Богатыри былых времен» казахского народного акына, сравнивая содержание и поэтический
строй этих импровизированных сочинений с оригинальным текстом сборника притч «Тутинаме» Нахашби и его поздними версиями, опубликованными в разные годы Хайдари, ан-Наари,
Фаизханулы, Тобышом. В результате исследования раскрываются особенности многостадийного
процесса художественной модификации и трансляции исходных письменных и фольклорных
источников в конкретной культурно-исторической среде, а также их адаптации к потребностям
локальной аудитории. Высокое исполнительское мастерство Кенена Азирбаева, виртуозно
игравшего на казахском музыкальном инструменте – домбре и имевшего прекрасный певческий
голос, дало ему возможность прославить свои произведения среди широкой массы слушателей.
Особо отмечается, что Кенен Азирбаев являлся не только творцом поэтических шедевров, но в
то же время он был прекрасным знатоком восточной словесности и всю свою активную жизнь
занимался сбором и обработкой бесценных образцов устной народной литературы казахов и
кыргызов, о чем свидетельствует гармоничный синтез в его творчестве элементов фольклора,
изустной поэзии и письменной литературы.

Биография автора

Бауыржан Омаров, Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева

доктор филологических наук, профессор кафедры телерадио и связи с общественностью

Литература

Аю дәу., 2011 // Бабалар сөзі. Жүз томдық. Т. 75. Батырлық ертегілер. Астана: Фолиант. Б.123-137.

Аюалпаң, Судысалпаң, Таудыталтаң // Бабалар сөзі. Жүз томдық. Т. 75. Батырлық ертегілер. Астана: Фолиант. Б.155-163.

Әбжет Б., 2008. Түркі және иран халықтары ертегілеріндегі мифологиялық кейіпкерлер. Түркістан: Тұран. 258 б.

Әзірбаев К., 2008. Аңыздар сыры. Көптомдық шығармалар жинағы. 4-том. Алматы: Өнер. 256 б.

Әзірбаев К., 1984. Екі томдық таңдамалы шығармалар. Т. І. Алматы: Жазушы. 360 б.

Әзірбаев К., 1984. Екі томдық таңдамалы шығармалар. Т. ІІ. Алматы: Жазушы. 352 б.

Әуеде қаз қаңқ етті., 2011 // Бабалар сөзі. Жүз томдық. Т. 76. Новеллалық ертегілер. Астана: Фолиант. Б.346-349.

Бөген батыр., 2011 // Бабалар сөзі. Жүз томдық. Т. 75. Батырлық ертегілер. Астана: Фолиант. Б.291-302.

Гүл мен самұрық., 2011 // Бабалар сөзі. Жүз томдық. Т. 74. Қиял-ғажайып ертегілер. Астана: Фолиант. Б.342-346.

Двадцать пять рассказов Веталы, 1958. Перевод с санскрита И. Серебрякова. Москва: Государственное издательство художественной литературы. 149 с.

Делдаш батыр., 2011 // Бабалар сөзі. Жүз томдық. Т. 75. Батырлық ертегілер. Астана: Фолиант. Б.163-178.

Жаман адамды..., 2011 // Бабалар сөзі. Жүз томдық. Т. 76. Новеллалық ертегілер. Астана: Фолиант.Б. 108-117.

Жарты Төстік., 2011 // Бабалар сөзі. Жүз томдық. Т. 75. Батырлық ертегілер. Астана: Фолиант.Б. 149-155.

Жолдасбеков М., Төреқұлов Н., 1992. Тоқсан толғау. Деректі-ғұмырнамалық эссе. Алматы: Өнер. 232 б.

Зийа ад-Дин Нахшаби, 1979. Книга попугая (Тути-наме). Перевод с персидского Е. Бертельса. Москва: Наука. 348 с.

Зияаддин Нахшаби. Тотынама. (Орыс тілінен аударғандар – Ә. Қоңыратбаев пен Т.Қоңыратбаев). Алматы: Жазушы. 304 б.

Имад ибн Мухаммад ан-Наари, 1985. Жемчужины бесед (Джавахир ал-асмар). Перевод с персидского М. Османова. Москва: Наука. 400 с.

Кененова Т., Серікбаева А., 1977. Бозторғай. Алматы: Жалын. 176 б.

Кененұлы Б., 2019. Алатау, сағындың ба Кененіңді?// «Егемен Қазақстан» газеті. №99. 1 сәуір. Б.7.

Күлсе, аузынан будақ-будақ гүл түсетін, жыласа, көзінен моншақ-моншақ маржан түсетін құс., 2011 // Бабалар сөзі. Жүз томдық. Т. 74. Қиял-ғажайып ертегілер. Астана: Фолиант». Б. 80-87.

Құйым батыр, 2011 // Бабалар сөзі. Жүз томдық. Т. 75. Батырлық ертегілер. Астана: Фолиант. Б. 232-252.

Құл-Мұхаммед М., 2021. Кененнің кемел өнері// «Қазақ әдебиеті» газеті. №20. 8 маусым. Б.3.

Негимов С., 2019. Тайбурылдың шабысы// «Егемен Қазақстан» газеті. №125. 30 сәуір. Б.8.

Өтен А., 2008. Кенен Әзірбаевтың әдеби шығармашылығы: филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты. Алматы. 32 б.

Өтетілеуов Б., 1961. Шығармалар. Алматы: Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет баспасы. 180 б.

Сайид Хайдар Бахш Хайдари., 1933. Сказки попугая (Тота Кахани). Перевод с языка индустани (урду) М.Княгиной-Кондратьевой. Москва-Ленинград: Academia. 252 с.

Сейфуллин С., 2013. Шығармалары. Т.3. Өлеңдер мен поэмалар. Астана: Фолиант. 312 б.

Тотынама., 1987. (Ғ. Файызханұлы нұсқасынан аударылған, жауапты редакторы О.Қанапин). Үрімжі: Шыңжаң халық баспасы.198 б.

Тотынама., 2005. (көне түркі тілінен аударған Нияз Тобыш). Ақтау: Ш. Есенов атындағы Ақтау мемлекеттік университеті. 196 б.

Төреқұлов Н., 1984. Түсініктер // Әзірбаев К. Екі томдық таңдамалы шығармалар. ІІ том, Алматы: Жазушы. Б.349-352.

Тулеубаева С., 2009. «Тысяча и одна ночь» в казахской фольклорной традиции. Алматы: Арыс. 200 с.

Уәли Н., Нұрғожа Қ., 2017. Қара шаңырақ // Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. Алматы: ТОО «Алем Даму Интегрция». 856 б.

Хан қызы., 2011 // Бабалар сөзі. Жүз томдық. Т. 76. Новеллалық ертегілер. Астана: Фолиант. Б. 236-242.

Ханшентей., 2011 // Бабалар сөзі. Жүз томдық. Т. 75. Батырлық ертегілер. Астана: Фолиант. Б. 203-218.