The Togyzkumalak game: origin, development and current state
Views: 462 / PDF downloads: 1251
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2023-1-78-97Keywords:
togyzkumalak, spiritual culture, federation, UNESCO, otau, kazan, kumalak, «tuzdyk», «atsyrau»Abstract
The Kazakh people, despite the fact that for many centuries they had to struggle with various difficulties, paid great attention to the development of their own culture. In particular, our ancestors paid great attention to the development of intellectual games that require deep logical
thinking and ingenuity. One of these is the Togyzkumalak game, which is considered the «algebra of the nomads».
Each historical period had its own influence on the development and spread of the national game. In particular, the attainment of independence of our country enabled the spread of the Togyzkumalak game internationally. As a result, the national game, which is based on quick calculation and strategic thinking, was included in the Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity of the international organization UNESCO in 2020. Therefore, the proposed article examines the genesis of the national intellectual Togyzkumalak game of the Kazakh people and its development at different stages. Important information is provided on the organization of the first national game championship, the establishment of the republican and international Togyzkumalak Federation, the development of
the first masters of sport.
The article describes the characteristics, general value and importance of the Togyzkumalak game. The current state of the national game and its popularization at the international level are also comprehensively examined.
The works of domestic and foreign authors who have dealt with this subject from the Middle Ages to the present, as well as new archival materials and articles published in journals were consulted for the stydy. In addition data from archaeological investigations and field expeditions carried out in the regions of the country were used.
Reference
Ақшораев Ә., 1979. Тоғызқұмалақ. Алматы: Қазақстан. 204 б.
Ақшораев Ә., 2000. Тоғызқұмалақ даналығы. Тараз: М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университетінің баспаханасы. 226 б.
Ақшораев Ә., 2001. 60 сабақтық тоғызқұмалақ ойынының оқулығы. Тараз. 68 б.
Аманжолов С., 1936. Тоғызқұмалақ. Алматы. 81 б.
Андас Қ., 2022. Омар төре қорымы. Алтын шыққан құпия үңгір. Баласазға барғанда. //«Жетісу» газеті. 6 қазан. 5 б. [электронды ресурс] - URL: https://7-su.kz/news/cat-4/15477/ (қаралған күні: 05.01.2023).
Геродот, 2002. История. Москва: Ладомир. 752 с.
Гуннер М., Рахимгулов М., 1949. Краткий сборник казахских народно-национальных видов спорта. Алма-Ата: Казахское объединенное государственное издательство. 119 с.
Ерғали С., 2021. Қазақтың коды - құмалақ емес жылқы! // «Adyrna» ақпараттық порталы [электронды ресурс] - URL: https://adyrna.kz/post/63574 (қаралған күні: 05.01.2023).
Жамбыл облысы тарих және мәдениет ескерткіштерінің жинағы. Талас ауданы. 2010. Алматы. 224 б.
Забайұлы Қ., 2021. «Тоғызқұмақ» ойынының төрт мың жылдық тарихы бар...» // «Qazaqstan tarihy» порталы [электронды ресурс] - URL: https://e-history.kz/kz/news/show/32700/ (қаралған күні: 05.01.2023).
Загряжский Г.С., 1874. Быт кочевого населения долин Чу и Сыр-Дарьи // Газета «Туркменские ведомости, №29. С. 2-3.
Землянская И., 2001. Домино, нарды, кости. Москва: «Вече». 354 с.
Краснов А.Н., 1887. Очерк быта семиреченских киргиз. Санкт-Петербург: тип. А.С. Суворина. 46 с.
Қазақстан Республикасы Президенті архиві (ҚР ПА). 708-қор. 9-тізбе. 100-іс.
Қазақстан Республикасы Президенті архиві (ҚР ПА). 708-қор. 26-тізбе. 342-іс.
Қазақстан Республикасы Президенті архиві (ҚР ПА). 812-қор. 1-тізбе. 2705-іс.
Оңтүстік Қазақстан облысы тарих және мәдениет ескерткіштерінің жинағы. Отырар ауданы. 2007. Алматы: «Баур». 424 б.
Пантусов Н.Н., 1906. Киргизская игра тогус кумалак. Известия Общества археологии, истории и этнографии при Казанском университете. Т. 22. Вып. 4. С. 249-252.
Ресей мемлекеттік әлеуметтік-саяси тарих архиві (РМӘСТА). 17-қор. 25-тізбе. 83-іс.
Сұлтанбеков Т., 1967. Шахмат, дойбы, тоғызқұмалақ. Алматы: Қазақстан. 220 б.
Таникеев М., 1957. Казахские национальные виды спорта и игры. Алма-Ата: Казгосиздат. 63 с.
Таникеев М., 1983. От байги до олимпиады. Алма-Ата: Казахстан. 206 с.
Тоғызқұмалақ қағидасы мен ережесі. 2015. [электронды ресурс] - URL: http://9kumalak.com/index.php/zhyldy-zhospar/509-to-yz-mala-a-idasy-men-erezhesi (қаралған күні: 05.01.2023)
Шотаев М., 2017. Таңғажайып тоғызқұмалақ. Астана: Республикалық «KAZBILIM» орталығы. 157 б.
Шотаев М., Абдужаппаров Ы., 2006. Тоғызқұмалақ ойынындағы тұздықтар тартысы. Кентау: «Еркін и К-ХХІ». 116 б.
ҚР Сыртқы істер министрлігінің ресми сайты, 2020. ЮНЕСКО тоғызқұмалақ ойынын адамзатқа ортақ мәдени мұра деп таныды. // [электронды ресурс] - URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa/press/region-news/details/2676?lang=kk (қаралған күні: 05.01.2023)
Kaşgarlı Mahmud., 2013. Divanü lugat-it-Türk. Çeviren Besim Atalay. Birleştirmiş birinci baski (Cilt I-II-III) 6. Bsk. Ankara: Türk Dil Kurumu. 1347 b.
Machatscheck H., 1984. Stein um Stein: Exotik der Brettspiele. Verlag Neues Leben, Berlin (Germany). P. 69 & 76-84.
Popova A., Deledicq A. 1977. Wari et Solo: Le Jeu de Calcul African. Cedic, Paris (France), 206 p.
Russ L., 1984. The Complete Mancala Games Book: How to Play the World’s Oldest Board Games. Reference Publications. 111 р.
Scott K. 2005. University of Alaska / Computer Science, Anchorage (USA). P. 21-22.