My tholinguistic characteristics of the words «Kök Tengri», «Kök buri», «Kök turk»
Views: 169 / PDF downloads: 317
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2023-3-146-160Keywords:
colorative vocabulary, kok Tengri, kok buri, kok Turk, Ashina, mythologeme, national worldview, conceptual and linguistic picture of the world.Abstract
The study of the connection between language and thinking in the processes of categorization and conceptualization of the world by a person, in understanding the picture of the world as a single person, as well as entire peoples, ethnic groups, including ancient are relevant and in demand in modern Turkology. Conceptual analysis in this article is subjected to color (color designation) vocabulary, words and idioms extracted from the texts of ancient Turkic runic monuments.
The object of the study was the lexeme « kөk» (blue) and related idioms «kөk Тәңірі» (blue Sky), «kөk bөрі» (noble wolf), « kөk түрк» (blue Turks). It is known that the color symbolism in the culture of each nation is a distinctive feature of ethnic identity, mentality and culture. Thus, both in the culture and spirituality of the ancient Turks, the blue color has its own value meanings, closely related to myths. In Turkic myths, it is the she-wolf that is the progenitor of the ancient Turks.
Ashina, where the genealogy of the ancient Turks comes from, means «storms» («bөрі» in Kazakh), so the Turks called themselves « kөk түрк», where « kөk» means noble, powerful, brave. The article analyzes these myths.
The religious beliefs of the ancient Turks are also associated with the word blue, « kөk Тәңірі» was the supreme deity. According to the authors of the article, the idiom “ kok Tengri ” contains several meanings: on the one hand, it is objective, denoting the blueness of a celestial body, on the other, it is religious sacred. The authors of the article believe that the identified meanings of the blue color of the ancient Turks later found continuity in the spiritual culture of the Turkic peoples, since these meanings are imprinted in Kazakh epics, Oghuznama and other literary monuments.
Reference
Абай тілі сөздігі, 1968. Алматы: Қазақ ССР-нің «Ғылым» баспасы. 734 б.
Авакова Р.А., Сайлауова А.А., 2012. Түркі мифологемалары: халық санасының мәдени рухани тетігі. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті хабаршысы. Филология сериясы. 1 (135). Б. 203-208.
Аронұлы С., 2013. Бөрі басы – ұраным: жыр толғау, айтыстар, естеліктер. Алматы: Халықаралық Абай клубы. 288 б.
Баскаков Н.А., 1964. Русско-алтайский словарь. Москва: Советская энциколопедия. 875 с.
Гумилев Л.Н., 1967. Древние тюрки. Москва: «Наука». 112 с.
Жанайдаров О., 2006. Ежелгі Қазақстан мифтері. Алматы: «Аруна». 252 б.
Жолдасбеков М., 2012. Асыл арналар: жеті томдық шығармалар жинағы. Т. 1. Астана: Күлтегін. 343 б.
Жұмабаев М., 1995. Шығармалар. Том 1. Алматы: Білім. 256 б.
Жұртбай Т., 2016. Ашина – Көкбөрі. – URL: https://e-history.kz/kz/news/show/3349 (қаралған күні 18.11.2022).
Қазақ эпостары., 2007. Алматы: Көшпенділер. 416 б.
Қайдаров Ә.Т., 1988. Қазақ тілінің тарихи лексикологиясы: проблемалары мен міндеттері. Алматы: Ғылым. 236 б.
Қасқабасов С., 2009. Ойөріс. Алматы: Жібек жолы. 304 б.
Қондыбай С., 2008. Қазақ мифологиясына кіріспе. Алматы: Арыс. 207 б.
Құнанбайұлы А., 2020. Шығармаларының екі томдық толық жинағы. Т.1: Өлеңдер мен аудармалар Алматы: «Жазушы». 336 б.
Марғұлан Ә., 1985. Ежелгі жыр, аңыздар. Алматы: Жазушы. 368 б.
Ордабекова Х.А., Күркебаев К.Қ., 2018. Дәстүрлі және қазіргі тілдік санадағы «қасқыр» лексемасының лингвомәдени сипаты. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті хабаршысы. Филология сериясы. №3 (171). Б. 153-159.
Сәнік З., Зейноллақызы Ж., 2016. Қазақ этнографиясы. Алматы: Ан Арыс. 576 б.
Уәлиханов Ш.Ш., 2013. Тәңірі: таңдамалы. Алматы: Халықаралық Абай клубы. 388 б.
Tazegul E., Nakhanova L., 2021. Cultural Anthropology: Symbolism of Color in the Worldview of Turkic Peoples // Turkic Studies Journal. 2 (Vol.4). P. 59–66. https://doi.org/10.32523/2664-5157-2020-2-4-59-66