Бақытжан Қанапьянов поэзиясындағы көне түркі мотивтері: семиотикалық аспект
Қаралымдар: 72 / PDF жүктеулері: 67
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2024-1-169-180Кілт сөздер:
көне түркі таңбалары, Бақытжан Қанапьянов, окказионалды белгілер, трансмәдени вербалды бейнелер, семиотика, Түркі елі, сақтарАннотация
Қазақтың орыстілді ақыны Бақытжан Қанапьяновтың поэзиясында көне түркі мотивтері көркемдік-эстетикалық жүйенің әртүрлі семиотикалық деңгейінде көрініс тапқан. Ең алдымен осы мотивтер шығармалардың тақырыптары, сюжеттері, кейіпкерлер жүйесі мен поэтикасында көрінеді. Ақынның дүние көркем суреті ниетіне сәйкес эстетикалық қызмет атқаратын мифологемалар, фольклорлық және пұтқа табынушылық образдар бейнеленеді. Ақын ежелгі түркі рәміздерін бастапқы архаикалық мағынада қолданады немесе оларды өзгертеді (мысалы, әлемдік Ақ Терек ағашы). Сонымен қатар, ол ежелгі түркі контекстінде өзінің окказиялық
рәміздерін жасайды. Олар Қанапьянов поэзиясының көркемдік-бейнелік құралдар жасауының
негізінде жатады: бұл – төл поэтикалық белгілер ретінде әрекет ететін трансмәдени метафоралар, эпитеттер, салыстырулар. Ақын көне түркі таңбаларының семиотикасын архаикалық көшпелі мағынада қолданады немесе оларды түрлендіру арқылы көне түркі контекстінде өзіндік окказионалды белгілерді (ақ орамал, соқпақ) жасайды. Қанапьяновтың поэтикасы архаикалық көшпелі семиотикамен қаныққан: символдар, әдет-ғұрыптар, салт-дәстүрлер, рәсімдер (таңба,
жауынгер жерлеу рәсімі және т.б.); киелі пұтқа табынушы, мифологиялық кейіпкерлер (Тәңір, шырақшы, Темір баба, Шақпақ ата). Көне түркі мотивтерін көрсетуде ежелгі түркі тайпаларының (сақтар, қыпшақтар т.б.) өміріндегі тарихи деректер мен оқиғалардың маңызы зор. Сонымен
қатар, Ұлы даланың шығыс славян тайпаларымен қарым-қатынасы маңызды рөл атқарады. Түркі жауынгерлері жерленген қорғандарды ашқан археологиялық қазба жұмыстары автордың көшпенді әйелдердің әдемі бейнелерін жасауына ықпал етеді.
Әдебиет
Бадиков В.В., 2002. Линия судьбы: Творчество Бахытжана Канапьянова в историко литературном контексте эпохи. Алматы: Жибек Жолы. 136 с.
Бактыбаева А.Т., 2021. Авторская повествовательная стратегия с элементами комизма в
структуре концептуальной картины мира прозы Б. Канапьянова // Гуманитарный вектор. 16 (4).
С. 69-77.
Бисенбаев А.К., 2007. Мифы древних тюрков. Алматы. 136 с.
Бубенок О.Б., 2014. Новации и традиции в погребально-поминальной обрядности древних тюрков Центральной Азии // Народы и религии Евразии, 7. С.77-89.
Гарипова Р., 2020. Аккульская мечеть в постcоветском Казахстане: музейный артефакт или священное место? // Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н.
Гумилева. Серия: Исторические науки. Философия. Религиоведение, 2(131). С.36–48. https://
doi.org/10.32523/2616-7255-2020-131-2-36-48
Каиржанов А.К., Туксаитова Р.О., Кукенова Г.А., 2023. Мировоззренческие парадигмы культуры древних тюрков и восточных славян // Язык и литература: теория и практика. №4. С.15-35. https://doi.org/10.52301/2957-5567-2023-4-15-35 DOI: https://doi.org/10.52301/2957-5567-2023-4-15-35
Канапьянов Б., 2011a. Избранное. В 2 т. Т. 1. Алматы: Издательский дом “Жибек жолы”. 480 с.
Канапьянов Б., 2011б. Избранное. В 2 т. Т. 2. Алматы: Издательский дом “Жибек жолы”. 536 с.
Карабатырова А.К., 2015. О духовно-нравственном воспитании в современном обществе, семье и школе (традиции Абая в творчестве Бахытжана Канапьянова) // Педагогическая наука
и практика, 3(9). С. 56-59.
Когай Э.Р., 2020. Священная ось мира: к пониманию концепта «дерево (терек)» // Литература
Центральной Азии: Архетипы. Мифологемы. Концепты. Алматы: Қазақ университеті. С.199-211.
Қосанов С., Кәкенова Ә., Әділханова Ж., 2023. Жазба ақындар шығармашылығындағы шығыс
стилі //TurkicStudiesJournal, 5(2). С.167-184. https://doi.org/10.32523/2664-5157-2023-2-167-184 DOI: https://doi.org/10.32523/2664-5157-2023-2-167-184
Лотман Ю.М., 1999. Внутри мыслящих миров. Человек – текст – семиосфера – история. Москва: Языки русской культуры. 464 c.
Нұрғали Қ.Р., Амангелді М.Д., 2022. Система мотивов в лирике Б. Канапьянова // Вестник Карагандинского университета. Серия «Филология», 2(106). С. 109-116. https://doi. DOI: https://doi.org/10.31489/2022ph2/109-116
org/10.31489/2020Ph2/109-116
Садыков Т.Р., 2017. Тюркское погребение с конями в урочище Бай-Булун в Центральной Туве // Теория и практика археологических исследований, 2. С.47-59.
Уразаева К.Б., Жаркынбекова Ш.К., 2018. Билингвизм и жанровый синтез лирики Бахытжана
Канапьянова // Полилингвиальность и транскультурные практики, 15 (4). С. 605-617.
Успенский Б.А., 1994. Семиотика истории. Семиотика культуры // Избранные статьи: в Т. 2. Москва: Гнозис.
Шабарова Г.К., 2020. Пушкинские реминисценции в ориентальной лирике Б. Канапьянова // Мир науки, культуры, образования, 1(80). С. 396-399.
