Города Ордазы. Первые археологические исследовательские работы в городах Сортобе 1, 2
Просмотры: 77 / Загрузок PDF: 108
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2024-1-40-63Ключевые слова:
Сырдарья, русло, средневековье, Ордазы, Сортобе, городская культура, разведка, раскопАннотация
В статье представлены письменные данные, относящиеся к памятникам,
расположенным в нижнем течении Сырдарьи, и обширная информация об археологических исследованиях, проведенных в группе городов Сортобе. Памятник расположен в
непосредственной близости от архитектурного комплекса Коркыт Ата, который является доисламским святилищем тюркских народов. В статье рассмотрены основные письменные источники, труды арабо-персидских исследователей, живших в ІХ-ХІІ веках, в том числе впервые
представлены читательской аудитории редкие сведения, относящиеся к огузским временам в
низовьях Сырдарьи. Сбор и анализ ряда отечественных и зарубежных источников позволил пополнить научную базу исследования и получить новые данные, касающиеся истории изучения городища, его археологической значимости, периоде упадка и разрушения, а также современного состояния памятника. Кроме того, будет подробно рассмотрена информация группы западных исследователей, относящаяся к событиям в низовьях Сырдарьи, о которых говорилось в их
работах в последней четверти XIX века, проанализированы воспоминания ряда краеведов края
времен царской России и архивные данные Хорезмской археолого-этнографической экспедиции.
В статье освещены история изучения рассматриваемого нами памятника, проведенные на нем археологические раскопки и его результаты, а также рассказано о состоянии средневекового городка Сортобе 1, половина которого сегодня смыта и снесена рекой Сырдарья. В результате
сообщалось, что культурный слой памятника изо дня в день подвергался естественной эрозии и
находился в очень плачевном состоянии без охраны государства.
Литература
Агеева Е.И., Пацевич Г.И.,1958. Из истории оседлых поселений и городов Южного Казахстана // Труды ИИАЭ АН КазССР. Т.5. С. 3-215.
Акишев К.А., Байпаков К.М., Ерзакович Л.Б.,1972. Древний Отрар. Алма-Ата: Наука. С. 91. Рис.45.6; С.94. Рис. 48.10.
Ақанұлы М., 2007. Сортөбе су астында қалғалы тұр//Айқын, №128(824), 13 шілде.
Амиргалина Г.Г., 2018. Перечень археологического материала с городища Сортобе за полевой
сезон 2017 года // «Рухани жаңғыру және археологиялық мұра. Марғұлан оқулары - 2018».
Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдар жинағы. Алматы-Актобе. 639 с.
Амиргалина Г.Т., 2019. Керамика со знаками с городищ Сортобе и Джанкент// Марғұлан оқулары – 2019: Көрнекті қазақстандық археолог К.А. Ақышевтың 95 жылдығына арналған
Халықаралық археологиялық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. Нұр-Сұлтан. 704 б.
Билалов С.У., Тажекеев А.А., Дарменов Р.Т., 2017. Археологические исследования средневекового городища Сортобе // Вестник Казахского национального университета им. аль
Фараби. №4 (87). С. 62-75.
Билалов С.У., Болелов С.Б., Тажекеев А.А, Дарменов Р.Т., 2019. Археологические работы на могильнике средневекового городища Сортобе 2// Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық
унивесрситетінің Хабаршысы. Тарих ғылымдар. Философия. Дінтану сериясы. 2 (127). Нұр-Сұлтан: ЕҰУ. 114 б.
Билалов С., Тажекеев Ә., Дарменов Р., 2017. Археологические исследования средневекового
городища Сортобе // Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық унивесрситетінің Хабаршысы. Тарих ғылымдар. Философия. Дінтану сериясы. 4 (87). Нұр-Сұлтан: ЕҰУ. С. 62-75.
Билалов С., 2018. Сортөбе қалашығындағы жүргізілген зерттеулердің нәтижелері // «Қазақстан мен іргелес елдердің тарихи-мәдени мұрасын зерттеудегі заманауи әдістер мен тұрғылар» атты
«ІХ Оразбаев оқулары» халықаралық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары / жауапты
ред. Ғ.Қ. Омаров. Алматы: Қазақ университеті. 507 б.
Бретшнейдер Э.В., 2018. Азия и Европа в эпоху средневековья: сравнительные исследования
источников по географии и истории Центральной и Западной Азии XIII-XVII веков / Эмилий Бретшнейдер; [послесл.И.В. Кучумова]; Центр исследований Золотой Орды и татарских ханств
им. М.А. Усманова Ин-та истории АН Респ. Татарстан; Региональное отд-ние Рус. геогр. о-ва в
Респ. Башкортостан. Санкт-Петербург: Своё издательство. 280 с.
Елеуов М., Құрманқұлов Ж., 2008. Сортөбе. Жанкент және Жент. Түркістан, “Тұран” баспасы. 118 б.
Елеуов М., 2003. Ортағасырлық Қарашық 1 қаласының цитаделіндегі кесік // Отан тарихы, №4, 9-бет, 5-сурет.
Жақыпұлы Ә., 2007. Бұл – Сортөбе емес, Ордазы//Ақмешіт апталығы, №51(706), 20 желтоқсан.
Жирмунский В.М., Кононов А. 1962. От составителей. Книга моего деда Коркута. – Москва Ленинград, АН СССР.
История Казахстана в персидских источниках. І том. Алматы: Дайк-Пресс, 2005. 416 с.
Кәрібозұлы Б., Тәжекеев Ә., Сыдықова Ж.., 2018. Қармақшы / Құраст. Астана: Фолиант. 328 б.
Курманкулов Ж., Тажекеев А.А., Кзылбаев Т., 2007. Городище Сортобе I // Свод памятников истории и культуры РК. Кызылординская область. Алматы. 531 c.
Курманкулов Ж., Тажекеев А.А., Кзылбаев Т., 2007. Городище Сортобе II // Свод памятников истории и культуры РК. Кызылординская область. Алматы. 531 c.
Курманкулов Ж.К., Аржанцева И.А., Зиливинская Э.Д., Рузанова С.А., Сыдыкова Ж.Т., 2007.
Археологические работы на городище Джанкент в 2006 г. Алматы: «Інжу-Маржан» полиграфия
фирмасы. С.119. Рис. 75, 4-6.
Құрманқұлов Ж.Қ., Аржанцева И.А., Тәжекеев Ә.Ә., 2011. Сырдарияның төменгі ағысы бойындағы оғыз қалалары: Жетіасар мәдениетімен байланысы // ҚМУ хабаршысы 2 (32).
Левина Л.М., 1996. Этнокультурная история Восточного Приаралья (в I тыс. до н. э. – I тыс. н. э.). № 1.М.
Левина Л.М., 1997. Этнокультурная история Восточного Приаралья (в I тыс. до н. э. – I тыс. н. э.). ЭО.№ 2. М.
Левина Л.М., 1971. Керамика Нижней и Средней Сырдарьи в I тысячелетии н. э. // ТХЭ. Т. VII. М.
Материалы по истории туркмен и уркмении, 1939. Том 1, VII-XV вв. Арабские и персидские
источники/ под редакцией С.Л.Волина, А.А.Романскевича, А.Ю. Якубовского. Москва – Ленинград.
Мәми Т., 2007. Кейінгі ортағасырлардағы Арал өңірінің қалалары (ХІІІ-ХҮІІІ ғғ.). Монография.
Қызылорда. 252 б.
Мерщиев М.С., 1968. Городище Актобе 1 (ІV-нач.ХІІІ в.) // Максимова А.Г., Мерщиев М.С., Вайнберг Б.И., Левина Л.М. Древности Чардары. Алма-Ата. С.154. Рис. 22.34.
Пірназар С., 2007. Құпия қала // Егемен Қазақстан, №274-276 (24849). 29 тамыз.
Путешествия в восточные страны Плано Карпини и Гильома де Рубрука. Серия: Путешествия.
Открытия. Приключения. Алматы: Ғылым, 1993. 248 с.
Тажекеев А.А., Болелов С.Б., Дарменов Р.Т., Билалов С.У., 2019. Археологические работы на городище Сортобе//Марғұлан оқулары – 2019: Көрнекті Қазақстандық археолог К.А. Ақышевтың
жылдығына арналған Халықаралық археологиялық ғылыми-тәжірибелік конференция
материалдары. Нұр-Сұлтан. 704 б.
Тәжекеев Ә.Ә., Дәрменов Р.Т., Билалов С.Ө., Амиргалина Г.Т., Назаров А.Ж., Султанжанов
Ж.К., Курманиязов И.С., 2021. Ордазы қалашықтары тобындағы археологиялық зерттеулер //
Тарих ғылымдарының докторы, профессор Мадияр Елеуұлы Елеуовтың 75 жылдық мерейтойына
арналған «Ұлы жібек жолы мен Қазақстан керуен жолдарының урбанизация үдерісіндегі маңызы» атты халықаралық далалық семинар материалдары / Жауапты ред. Р.С. Жуматаев.
Алматы: Қазақ университеті. 230 б.
Тәжекеев Ә.Ә., Султанжанов Ж.К., Қарабатырова А.М., 2022. Ортағасырлық Сығанақ пен Асанас қалалары арасындағы керуен жолдары мен ірі қоныстар (жаңа зерттеулер) // ӘлФараби
атындағы Қазақ ұлттық университетінің хабаршысы. Тарих сериясы, №1 (104). Алматы: «Қазақ
университеті». Б. 209.
Талеев Д.А., 2010. Сырдарияның сол жағалауында жүргізілген археологиялық барлау жұмыстары // Отан тарихы.№ 4. Б. 158-166.
Толстов С.П., 1962. По древним дельтам Окса и Яксарта. М. D’Оhsson С., 1834. Нistoire des mongols. 651 р.
Eleuov M., Moldakhmet A., 2017. Medieval site Utyrtobe // Scientific jornal `Fundamenalis scietiam`. №2 (3). Madrid. P. 28-30.
Yeleuov M., Moldakhmet A.A., 2023. Kumbyz (furnace) found in the medieval city of Kyshkala. Turkic Studies Journal. Vol. 5. No 2. P. 34-48. DOI: https://doi.org/10.32523/2664-5157-2023-2-34-48
