Особенности степной цивилизации в трудах Шокана Уалиханова
Просмотры: 97 / Загрузок PDF: 110
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2023-3-92-109Ключевые слова:
Чокан Валиханов, степная цивилизация, кочевники, казахи, кыргызы, устная литература, генеалогия, племя, письменные источники.Аннотация
В статье рассматриваются особенности степной цивилизации в трудах Шокана Уалиханова, выдающегося казахского ученого и этнографа XIX века. Используя первоисточники такие, как оригинальные произведения, переводы и письма Ш.Уалиханова, а также другие исторические материалы, авторы статьи анализируют труды Ш.Уалиханова по этногенезу казахов (в т.ч. этимологию слова «казах»), формирование казахской этнической группы и образование
Казахского ханства, а также внутреннюю структуру кочевых обществ. Авторы статьи подчеркивают
вклад Ш.Уалиханова в историографию и его глубокое понимание истории казахского народа
и общества. Исследования Ш.Уалиханова по истории и культуре тюркских общин основаны на восточных средневековых источниках таких, как рукописи Кадыргали Жалаири «Сборник летописей» («Джами-ат-таварих»), Абулгазы Бахадура «Родословная тюрок» («Шаджара-ийтурк»), Мухаммеда Хайдара Дулати «Тарих-и Рашиди», изучил ряд рукописей, привезённых из Кашгарии, такие, как «История Сутук Буграхана», «История Туглык Темир хана», «История ходжей», «Абу Муслим Мауризи», а также использовал в качестве первоисточника казахскую поэму «Едиге» и кыргызский эпос «Манас». Ш. Уалиханов впервые перевел на русский язык и сделал анализ главы эпоса «Манас»- «Поминки по Кокетаю». Взаимодействие Ш.Уалиханова с образованными кругами казахского общества и его образование в Омском кадетском корпусе наделили его собственным видением, позволяющим различить между кочевыми обществами и оседлыми цивилизациями.
Литература
Абуев К.К., 2016. Чокан Валиханов и его современники. Кокшетау: КГУ им. Ш. Уалиханова. 387 с.
Айдарова Х., 1945. Чокан Валиханов. Алма-Ата: КазОГИЗ. 198 с.
Артықбаев Ж.О., 2012. Қазақ шежіресі: ұлы дала тарихының қайнар көзі және тұжырымдамасы. Астана: Алтын кітап. 495 б.
Әбжанов Х., 2010. Шоқан және тұлғатану // Егемен Қазақстан. 22 қазан
Әбуев Қ., 2006. Қазақстан: тарих және тағылым. Астана: Елорда. 320 б.
Валиханов Ч.Ч., 1904. Сочинение / Под. ред. Н.И. Веселовского. СПб.: Типография Главного Управления Уделов. 531 с.
Валиханов Ч.Ч., 1985. Собрание сочинений в пяти томах. Алма-Ата: Главная редакция Казахской советской энциклопедии. Т. 2. 416 с.
Валиханов Ч., 1986. Избранные произведения. М.: Наука. 414 с.
Джеенбекова С.С., 2013.Повседневная жизнь кыргызов в исследованиях Чокана Валиханова // Вестник КРСУ. Т. 13. №6. С. 14-17.
Дулатова Д. Шоқан – тарихшы. Алматы. 69 б.
Ержебаева А., 2011. Шоқан туралы Түркияда не жазылған?// Абай – республикалық тәуелсіз фольклорлық-этнографиялық әдеби-көркем журнал. №2. Б. 17-20.
Есмағамбетов К.Л., 2010. Шоқанды шетел қалай танып-білуде? Ғалымның жоғалған қолжазбалары туралы ой // Егемен Қазақстан. 10 қараша.
Жандарбек З., 2008. Қазақ ауыз әдебиеті үлгілеріндегі тарихи деректерді пайдалану жолдары // Тәуелсіз Қазақстан тарихын зерттеудің өзекті мәселелері: республикалық ғыл.-практ. конф. жинағы. Астана. Б. 99-109.
Көмеков Б.Е., 2015. Қазақ мемлекеттілігінің тарихы және Қазақ хандығы. Алматы: Қазақ университеті. 46 б.
Кумеков Б.Е., 2011. Понятие «казах» первоначально имело социальный смысл // Байтерек. №12 С. 1-5.
Қарасаев Ғ., 2009. Ресей зерттеушілері Шоқан Уәлиханов туралы // Қазақ тарихы. №1. Б. 35-37.
Қайырханова Ф.К., 2010. Шоқан Уәлиханов қазақ халқының дәстүрлі мәдениеті туралы // Ш.Ш. Уәлиханов мұрасы әлемдік тарих контекстінде: х.а. ғыл.-прак. конф. жинағы. Семей. Б. 46-54.
Ланглуа Ш.В., Сеньобос Ш., 2015. Тарихты зерттеуге кіріспе/ Орыс тіл. аударған Б.А. Габдуллина. Астана: Фолиант. 280 б.
Оразбеков А., 1985. Шоқан Уәлиханов. Алматы. 15 б.
Серубаева А.Т., 2015. Ш. Уәлиханов зерттеулеріндегі қазақ этногенезі мен Қазақ хандығына қатысты деректер // Қазақ хандығы тарихының өзекті мәселелерін зерделеу: халықаралық ғыл.-прак. конф. жинағы. Астана. Б. 152-157.
Стрелкова И.И., 1990. Валиханов. Изд. 2-е, доп. М.: Молодая гвардия. 298 с.
Сүлейменов Р.Б., Моисеев В.А., 1985. Шоқан Уәлиханов – шығыстанушы. Туғанына 150 жыл толуына орай. Алматы: Ғылым. 112 б.
Уәлиханов Ш.Ш., 2010. Көп томдық шығармалар жинағы. Алматы: Толағай групп. Т. 1. 376 б.
Уәлиханов Ш.Ш., 2010. Көп томдық шығармалар жинағы. Алматы: Толағай групп. – Т. 2. 464 б.
Умурзаков С.Ч., 1996. Валиханов как географ-исследователь Кыргызстана // Бишкек: Илим. С. 48-55.
Хафизова К.Ш., 2010. Чокан Валиханов в китайской историографии //Ш. Уәлиханов және ХХІ ғасырдағы гуманитарлық ғылым: көрнекті қазақ ғалымы Ш.Ш. Уәлихановтың 175 жыл. арналған х.а. ғыл.-практ. конф. матер. Алматы: Тарих тағылымы. Б. 77-86.
Kumekov B., Kartova Z., 2021. А source study analysis of Amir Timur’s waquf diploma issued by the Turkestan mosque of Khoja Ahmet Yasavi at the end of the XIV- the beginning of the XV century. Turkic Studies Journal, 1(2). P. 52–59. https://doi.org/10.32523/tsj.02-2019/2-6
