Журналдың тұжырымдамасы мен айдарлары

"Turkic Studies Journal" (TSJ) – ашық қолжетімді рецензияланатын ғылыми журнал, ол Орталық Азияның түркі және шектес халықтарының мәдениеті, тарихы, тілі саласындағы шығыстану зерттеулерінің нәтижелерін, сондай-ақ Батыс мәдениетімен өзара байланысы арқылы қазіргі әлемнің ортақ өркениеттік қорын құрайтын бірегей Шығыс мәдениетін ашып көрсететін зерттеу нәтижелерін жариялайды.
Журналдың миссиясы – түркі халықтарының тарихи мәдениеті мен тілін зерттеудегі автохтонды ақпараттық олқылықтарды толтыру. "Turkic Studies Journal" –ортағасырлық түркі халықтарының тарихы мен археологиясы, олардың текстологиясы мен тілдері жөнінде, Қазақстан Республикасын тарихи тұрғыдан Орталық Азия мен Шығыстың  орталық субъектісі ретінде қарастыра отырып, түпнұсқа және аударма мақалалар жариялайтын Еуразия кеңістігіндегі жалғыз журнал. Сонымен қатар, журналдың жарияланымдық қызметі шығыстанудың өзекті мәселелері аясында халықаралық ғылыми ынтымақтастықты дамытуға бағытталған.
Журнал неліктен ортағасырлық мәдениет туралы жарияланымдарға бағыт ұстанады? Өйткені онда сақ, скиф, ғұн мәдениетімен байланыстың ізі танылып, түркі халықтарының тарихи мәдениетінің түпқайнарлары мен генезисі осы кезеңде айқындалады. Жалпы айтқанда, дәл орта ғасырларда түркі әлемінде «пассионарлық жарылыс» (Л.Н. Гумилевтің терминологиясы бойынша) орын алады, әйтпесе Еуразия құрлығының кең байтақ аумағында көптеген мемлекеттер мен мемлекеттік құрылымдардың қалыптасуын және әрекет етуін қалай түсіндіруге болады; далалық империялар –  ғұн империясы, ежелгі түркі қағанаттары, ұйғырлар мен қырғыздардың, қимақтар мен қыпшақтардың, оғыздар мен қарахандардың мемлекеттері, Алтын Орда мен Жошы ұлысы, Қазақ хандығы –  бірін-бірі алмастырып отырған.
Классикалық тарихи дәуірлеу бойынша орта ғасырлық кезең VI–XVII ғасырларды қамтиды. Бұл кезеңнің бастауы ретінде VI ғасырда ежелгі түркілердің Ескі әлемнің саяси аренасына шығуы, яғни 551 жылы бірінші Түрік қағанатының құрылуы алынады. Алайда бұл үдеріс бірте-бірте қалыптасу және дайындық кезеңінен өтті, сондықтан археологиялық дәуірлеу бойынша орта ғасырлардың бастауы б.з. II ғасырына, тіпті б.з.д. II ғасырына – ғұндардың тарихының басталу уақытына қарай жылжиды. Тарих ғылымы түркілердің этногенезін ғұн мәдениетімен байланыстырады. Этногенезді зерттеу  түркілерге дейінгі кезеңнің, яғни ежелгі дәуірлердің нақты тарихын білуді талап етеді. Бұл кезең алғашқы археология деректері (тас, қола, ерте темір дәуірлері) негізінде зерттеледі. Қайта қалпына келтірілетін тізбек: ежелгі арийлер, сақтар, ғұндар, түркілер. Этногенетикалық үдерістердің заңдылықтары ежелгі түркілер мен қазақтардың мәдени-шаруашылық типінің ерекшеліктерімен, рухани мәдениетімен, тіршілік ету жүйесімен анықталады; осы тұрғыдан алғанда, Қазақстанның ашық аспан астындағы мұражай деп аталуы бекер емес. Қазақстан аумағында палеолит дәуірінен бастап этнографиялық қазіргі кезеңге дейінгі барлық тарихи-археологиялық дәуірлердің көне ескерткіштері сақталған. Бұл Қазақстан жерінің ежелгі замандардан бері қонысқа айналғанын дәлелдейді. Антропологиялық зерттеулер қазақтардың өз тарихи мекенінде мыңдаған жылдар бойы үздіксіз өмір сүріп келе жатқан байырғы этнос екендігін растайды. Дала тарихында этностық популяциялардың ауысу кезеңдері болған жоқ. Өзінің тарихи отанында ежелден өмір сүріп келе жатқан тағы бір халық – қытайлар. Қазақстан жылқыны қолға үйретудің отанына айналып, әлемге мүлде жаңа салт аттылар мәдениетін сыйлады. Адамзат миллиондаған жылдар бойы жаяу қарым-қатынас жасаған болса, осыдан 5 мың жыл бұрын көлік құралын меңгеріп, мәдени, технологиялық байланыстар мен өзара алмасу мүмкіндіктерін шексіз кеңейтті. Бұл планетарлық деңгейдегі жаңалық болды
Қазақстан тарихымен белгілі бір тұрғыдан байланысы бар Ұлы дала империялары «салт аттылар мәдениетінің» айғағы саналатын (қаған, хан басқарған) жоғарғы билікті, қуатты ұтқыр әскерді иемденіп, тек көшпенді ғана емес, сонымен қатар отырықшы шаруашылық түрін де жүргізіп, қолөнерді, қоныстар мен қалаларды дамытты, сондай-ақ жазба мәдениетін қалыптастырды. Түркі халықтары (басқа халықтардан, мысалы, еуропалықтар, славяндар, армяндар, грузиндер, арабтар және т.б. айырмашылығы сонда) саяси және діни экспансиялардың, әлеуметтік-мәдени және аумақтық байланыстардың ықпалымен соңғы бір жарым мыңжылдықта бір емес, бірнеше графикалық жүйені қолданды;  түркі жазба мәдениетінің осал тұсы да, күшті жері де осыдан көрінеді және оның айқындаушы факторы болып табылады.
Түркі жазба мұраларының бастаулары жазусыз петроглифтерге, сақтар мен ғұндардың таңбаларына тіреледі (Есік қорғанындағы күміс тостағандағы руна тәрізді таңбалар, Ақтас пен Қаратома қорымдарындағы жазбалар (К. Ақышев), «Ғұндардың хаты»). Ежелгі түркі қағанаттары (VI–VII ғғ.), ұйғыр және қырғыз мемлекеттері дәуірінде (VII–IX ғғ.) Далалық Евразия, Моңғолия, Қытай аумағында, Солтүстік Кавказда, Қырымда, Шығыс Еуропада (Румыния, Мажарстан, Болгария) руникалық, брахми, манихей және ұйғыр жазуларымен 400-ден астам ескерткіш жасалған. Д.Д. Васильевтің айтуынша, руникалық жазу мектептері болған. Кейінірек, Далалық Еуразияда исламның таралуымен бірге түркі жазба ескерткіштері араб, латын, армян-қыпшақ графикасымен, сондай-ақ араб қарпіне негізделген шағатай, «төте жазу» секілді жүйелермен жазылған. Түркі жазба ескерткіштерінде, оның ішінде әдеби туындыларда да түркі әлемі өмірінің сан алуан қырлары көрініс тапқан:  мемлекеттік басқару мұраттары мен кемел билеуші бейнесі (Ж. Баласағұн, «Құтадғу білік»), түркі мемлекеттері мен басқару жүйесінің тарихы (Орхон руникалық жазбалары), жоғарғы құдайлар мен діни наным-сенімдер («Манихейлердің тәубе дұғасы», «Қарабаласұғын жазуы», «Кефалайа» трактаты, «Балгерлерге табыну», армян-қыпшақ ескерткіштері), этномәдениет пен өмір салты (руникалық мәтіндер мен Алтын Орда дәуірінің жазба ескерткіштері), түркі өмірінің энциклопедиясы – М. Қашқаридің «Диуани лұғат’т түрк» еңбегі, түркі тілдерінің мәселелері (грамматикалар, сөздіктер, анықтамалықтар).
Шығыстану-түркітану зерттеулеріндегі лингвистикалық аспект түркі тілдерін диахрондық және синхрондық тұрғыда қарастыруды білдіреді. Диахрондық талдау Алтай тілдер ұясына жататын түркі тілдерінің тілдік бірліктерін реконструкциялаудан басталады; прототүркі тілінің метатіл ретіндегі рөлін анықтауды, көне түркі диалектілерінің (солтүстік, оңтүстік, аралас) қалыптасу үдерісін; түркі тілдерінің қыпшақ, оғыз, оңтүстік сібір, қарлұқ тармақтарына жіктелісін қарастырады. Диахрондық зерттеулерде түркі тілдерінің әртүрлі топтарына тән фонетика-фонологиялық бірліктердің қандай екендігі, агглютинативті түркі тілдерінің құрылымында қандай типологиялық өзгерістер орын алғаны, түркі тілдерінің сөздік қорында төл және кірме сөздердің қандай қабаттары бар екендігі, сондай-ақ есімдер мен етістіктердің грамматикалық формаларының қалай сақталып, өзгергені маңызды.
Қазіргі түркі тілдерін зерттеу тек салыстырмалы-типологиялық, жүйелі-құрылымдық бағыттарда жүргізілетін формалды семасиологиялық талдаумен шектелмей, сонымен қатар мағыналық ономасиологиялық тәсілге негізделген функционалды-прагматикалық және антропоөзектік бағыттарда да қарастырылуы тиіс. Соңғысы лингвистикалық түркітануда іс жүзінде аз зерттелген. Сонымен қатар, түркі тілдерінің әлемнің басқа тілдерімен ареалдық және мәдени байланыстарын зерттеуге арналған еңбектер де маңызды.
Журналдың мақсаты – тарихи дереккөздерге, далалық материалдарға, руника, манихей, ұйғыр, араб, латын және кириллица графикаларымен жазылған түркі жазба ескерткіштеріне негізделген жоғары деңгейдегі шығыстану, түркітану, тарихи-мәдени және лингвистикалық ғылыми зерттеулерді қалыптастыру; түркі тілдерінің диахрониясы мен синхрониясының басқа тілдермен салыстыра қарағандағы «ақтаңдақтарын» ашып беру; өткен оқиғалар, құбылыстар мен үдерістерді қазіргі ғылыми парадигмалар мен технологиялар аясында пайымдау.

Міндеттері:
- Қазақстанның көне жәдігерлері негізінде түркі халықтарының генетикалық тамырларын, тарихи дамудың заңдылықтарын және ортағасырлық түркі мемлекеттерінің (ежелгі түркі, ұйғыр, қимақ-қыпшақ, қарахан, оғыз мемлекеттері, Алтын Орда, Жошы ұлысы және Қазақ хандығы) қалыптасуын зерттеу. Сондай-ақ, шығыс халықтарының тарихи-мәдени мұрасының қазіргі этномәдени әлем картасының қалыптасуына, түркітілдес халықтардың барлық құрлықтарға қоныстануына әсерін қарастыру.
- археология ғылымының ежелгі түркі өркениетінің қалыптасу кезеңдерін, түркі мемлекеттерінің тарихын, көші-қон мен әскери жаугершілік дәуірлерін, жаңа мәдени стандарттардың таралуын, дала менталитетінің қалыптасуын реконструкциялау үшін заттық мәдениет материалдарын пайдалана отырып қарастыру;
- орта ғасырлардағы әртүрлі графикалық жүйелерде (руника, манихей, ұйғыр, араб, латын, армян-қыпшақ, шағатай) жазылған түркі жазба ескерткіштерінде түркілердің дүниетанымы, идеологиясы мен мәдениеті, өмір салты мен ойлау жүйесі, түркі тілдерінің көркемдік байлығы қалай көрініс тапқанын анықтау;
- түркі тілдерінің дамуының өзекті мәселелерін диахрония және синхрония тұрғысынан зерттеу; диахрониялық зерттеулерде диалектілер мен түркі тілдері жүйесінің қалыптасуындағы метатілдердің (байырғы алтай және байырғы түркі тілдерінің) рөлін айқындау, түркі тілдерінің топтары бойынша тарихи типологиялық ортақтықтары мен ерекшеліктерін ашу; қазіргі түркі тілдерін семасиологиялық және ономасиологиялық бағыттарда зерттей отырып, олардың басқа тілдермен ареалдық және мәдени байланыстарын зерделу.Конец формы

Журналдың айдарлары:
2024 жылдан бастап журнал екі бағыт бойынша мақалалар жариялайды: тарихи-мәдени және филологиялық бағыттары, онда келесідей айдарлары бар:

• Ортағасырлық тарих (оның ішінде археология)
• Мәтінтану
• Түркі тілдері

Түркі мәдениетінің жалпы көрінісін ашу және ғалымдардың ғылыми кеңістікке кірігуі мақсатында «Turkic Studies Journal» келесі басылымдармен ынтымақтастық жасайды: «Археология Казахстана» (Қазақстан, Алматы), «Новые исследования Тувы» (Ресей, Тыва Республикасы), «Народы и религии Евразии» (Ресей, Барнаул), «Урало-Алтайские исследования» (Ресей, Мәскеу), «Oriental Studies» (Ресей, Қалмақ Республикасы), «Milli Folklor» (Түркия, Анкара), «Türk Kültürü ve Haci Bektas Veli Arastirmaları» (Түркия, Анкара), «Turkic Languages» (Германия).

Журнал ағылшын, қазақ және орыс тілдерінде мақалалар жариялайды. Шығу жиілігі – жылына 4 рет.

«Turkic Studies Journal» түпнұсқа зерттеу мақалаларын, сондай-ақ шолу мақалалары мен кітаптарға рецензиялар жариялайды.

Баспагер – Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті" КЕАҚ, Астана қаласы, Қазақстан Республикасы.

https://enu.kz/