ШЫНАЙЫ ҒАЛЫМ ШЫРАЙЫ
К 75-летию видного каракалпакского ученого-литературоведа, доктора филологических наук, профессора Курбанбая Кудайназарулы Жаримбетова
Қаралымдар: 72 / PDF жүктеулері: 79
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2023-2-185-194Аннотация
Жарияланым Бердақ атындағы Қарақалпақ мемлекеттік университеті қарақалпақ әдебиеті кафедрасының профессоры, филология ғылымдарының докторы Құрбанбай Құдайназарұлы Жәримбетовың шығармашылық тұлғасына арналған. Биыл 75 жылдық мерейтойына қадам басқан белгілі әдебиеттанушы өз өмірінің елу жылдан астам уақыты ішінде ғылыми, педагогикалық және қоғамдық қызметін жарасымды үйлестіріп келеді. Орыс әдебиеті бойынша алған түбегейлі білімі, Н.Дәуқараев атындағы Тарих, тіл және әдебиет институтындағы ғылыми қызметкерлік жұмысы, академиктер Хамид Сулейман мен Марат Нұрмұхамедовтың жетекшілігімен Өзбекстан Ұлттық ғылым академиясының Ә.Науаи атындағы әдебиет музейінің аспирантурасында оқуы, М.В.Ломоносов атындағы ММУ-да ғылыми тағылымдамадан өтуі оның Шығыс пен Батыс әдебиетін қатар меңгеруіне жол ашты. Ол терең эрудициясы, үздіксіз еңбекқорлығы, өзіне талап қойғыштығы, сарабдал ойы, нәзік эстетикалық талғамы арқасында көрнекті ғалымға айналып, қарақалпақ әдебиеттануының өркендеуіне өлшеусіз үлес қосты. Ғалым әуелде Екінші дүние жүзілік соғыс кезіндегі қарақалпақ поэзиясын зерттесе, кейіннен ХІХ ғасырдағы қарақалпақ лирикасының идеялық-көркемдік ерекшеліктерін жаңа теорялық-методологиялық көзқарастар тұрғысынан пайымдап, тұңғыш рет жанрлық классификациясын жасады. Қ.Жәримбетов қатаң академиялық жазу мәнерінің аясында оқырманды өзінің дәйекті де дәлелді баянымен ғана емес, стиль айқындығымен, тұжырымдар дәлдігімен және ауқымы кең материалдарды зерттеудегі тың көзқарасымен қызықтыра біледі. Әсіресе Әжинияз Қосыбайұлының поэзиясындағы сопылық сарындарды ашып көрсеткен «Ашык Зийуар» монографиясы қауымдастық тарапынан жоғары бағаланды.
Қ.Жәримбетовтың ғылыми ізденістерінің шеңбері кең және ол үнемі тың идеяларды, мәністерді, талпыныстарды ұнатады. Айталық, осыдан отыз жыл бұрын ол антик дәуірі тарихы мен әдебиетінің көрнекті маманы Н.А.Кунның «Ежелгі грек аңыздары мен мифтері» атты еңбегін қарақалпақ тіліне аударды. Ғалым Қарақалпақстанда жарық көрген көптеген монографиялар мен ғылыми жинақтардың жауапты редакторы болды. Сондай-ақ ол мектептерге, колледждерге және университеттерге арналған қарақалпақ әдебиеті бойынша оқулықтар мен оқу құралдарының авторы.
К. Жаримбетов – тамаша лектор және ұлағатты педагог. Студенттер, магистранттар мен докторанттар оны өмірдің кез келген сәтінде өздеріне жәрдемдесу үшін уақытын да, қуатын да аямайтын мейірімді де ақылгөй ұстаз ретінде құрметтейді. Оның ғылыми жетекшілігімен 2 докторлық, 4 кандидаттық диссертация қорғалып, филология саласы бойынша 2 PhD даярланған.
Әдебиет
Жәримбетов К., 1976. Қарақалпақ совет поэзиясында әскерий патриотлық теманың пайда болыўы. Әмиўдәрья. 8. Б.10-20.
Жәримбетов К., 1977. Қорақалпоқ совет поэзиясига Бердақ ижодининг таъсири. Адабий мерос. 7. Б.8-16.
Жәримбетов К., 1978. Ўатан урысы дәўири поэзиясында Бердақтың дәстүри. Әмиўдәрья. 1. Б.9-18.
Жәримбетов К., 1978. Музей залларида қорақалпоқ адабиёти. Адабий мерос.11. Б. 9-18.
Жәримбетов К., 1978. А.Дабилов ва С.Нуримбетов ижодида жанговар образини яратиш хусусиятлари. Адабий мерос. 5. Б.11-22.
Жәримбетов К., 1979. Әскерий эпоста фольклор дәстүри. Әмиўдәрья. 5. Б. 10.
Жаримбетов К., 1981. Истоки героического характера (на примере каракалпакской лирики военных лет)// Некоторые вопросы филологии. Нукус: Изд. НГУ. С. 12-24.
Жаримбетов К., 1982. Каракалпакская советская поэзия периода Великой отечественной войны. (1941-1945гг): учебное пособие. Нукус: Изд. НГУ. 68 с.
Жаримбетов К., 1982. Каракалпакская советская поэзия период Великой Отечественной войны 1941-1945 гг.: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук. Нукус. 16 с.
Жәримбетов К., 1986. Критикада шынлық ҳәм талапшаңлық болсын. Әмиўдәрья. 5. Б.10-18.
Жәримбетов К., 1986. Тил питкенниң бәри мен дер (Пушкин поэзиясы қарақалпақ тилинде). Әмиўдәрья. 6. Б.10-17.
Жәримбетов К., 1986. Аўдармаға алғы сөз. (С.Есенинниң «Анна Снегина» поэмасының аўдармасы ҳаққында). Әмиўдәрья. 10. Б.9-18.
Жәримбетов К.,1987. Поэзия-86 (жас шайырлардың шығармалары ҳаққында). Әмиўдәрья. 5. Б.18-26.
Жәримбетов К., 1988. Турмыс ҳақыйқатлығынан - көркем ҳақыйқатлыққа (ҳәзирги қарақалпақ романлары ҳаққында). Әмиўдәрья. 6. Б.21-29.
Жаримбетов К., 1992. Миф о Прометее в современной литературе// Творческая индивидуальность писателя и литературный процесс. Нукус: Изд. КГУ. С.20-25.
Жәримбетов К., 1994. Әдебияттаныў атамларының орысша-қарақалпақша түсиндирме сөзлиги: оқыў қолланба. Нөкис: Қарақалпақстан. Б.186. (С.Ахметов, Ж. Есенов пенен биргеликте).
Жәримбетов К., 1996. Қарақалпақ классикалық поэзиясында ғәззел жанры туўралы. ӨзРИАҚҚБ Хабаршысы. 3. Б.14-24.
Жәримбетов К., 1996. XIX әсирдеги қарақалпақ лирикасын жанрлық таллаўға кирисиў // ҚМУ профессор-оқытыўшыларының XX илимий-теориялық конференция материаллары. Т 2. Нөкис. Б.20-28.
Жәримбетов К., 1997. Қарақалпақ налыш қосықлары. Әмиўдәрья. 9. Б.14-19.
Жәримбетов К., 1998. Бердақтың нәсиятлары – бизиң руўхый ғәзийнемиз// Қарақалпақстан Республикасы «Руўхый мәденият ҳәм ағартыў» жәмийетлик орайы. Нөкис. Б.65.
Жәримбетов К., 1998. Ашық Зийўар (Әжинияздың ашықлық лирикасының жанрлық өзгешеликлери, образлары дүньясы): монография. Нөкис: Билим. 134 б.
Жәримбетов К., 1998. Қорақалпоқ поэзиясида алифбо шеърлари. Тил ва адабиёт таълими. 2. Б.12 -24.
Жәримбетов К., 1998. Ерте дәўирдеги қарақалпақ лирикасы. Әмиўдәрья. 3. Б.16-18.
Жаримбетов К., 1998. Идеи гуманизма в творчестве Бердаха. Общественные науки в Узбекистане. 8-9. С.13-23.
Жәримбетов К., 1998. Әжинияздың лирикалық поэмасы. ӨзРИАҚҚБ Хабаршысы. 6 Б.14-20.
Жәримбетов К., 1998. Уссатларын овутлари (Туркмен-гарагалпак әдебий хызмет дашлығындан нусга). Гарагум. 6. Б.13-21.
Жәримбетов К., 1998. Тәрийип қосықларының жанрлық қәсийетлери. ӨзРИАҚҚБ Хабаршысы.7. Б.15-22.
Жәримбетов К., 1999. Рубайы ма яки төртлик пе?// Вопросы поэтики русской и каракалпакской литературы. Нукус. Б.12-22.
Жәримбетов К., 1999. Қарақалпақ классикалық лирикасын жанрлық таллаўдың теориялық мәселелери ҳаққында//Тил, тарийх, әдебият. Т. 1. Нөкис: ҚМУ. Б. 18-24.
Жәримбетов К., 2000. Әжинияз Қосыбай улының нәзира қосықлары // Вопросы поэтики русской и каракалпакской литературы. Выпуск II. Нукус: КГУ. Б.12-24.
Жәримбетов К., 2000. Қарақалпақ бәйитлери (Бәйит жанры туўралы илимий ойлар). Әмиўдәрья. 3. Б.15-25.
Жәримбетов К., 2000. Халық бахтын жырлаған шайыр. (Қаракалпақстан халық шайыры С.Нурымбетов ҳаққында). Қарақалпақстан. 5-6. Б.12-22.
Жәримбетов К., 2001. Намалар. ӨзРИАҚҚБ Хабаршысы. 4. Б.10-20.
Жәримбетов К., 2001. Қарақалпақ классикалық поэзиясында мухаммеслер. ӨзРИАҚҚБ Хабаршысы. 6. Б.15-26.
Жәримбетов К., 2004. XIX әсир қарақалпақ лирикасының жанрлық қәсийетлери ҳәм раўажланыў тарийхы: монография. Нөкис: Билим. 188 б.
Жәримбетов К., 2004. Қарақалпақ әдебияты: улыўма билим бериў мектеплериниң 10-класы ушын сабақлық. Нөкис: Билим. Б.346. (С. Ахметов, К. Мәмбетов пенен биргеликте).
Жәримбетов К., 2004. Лиро-эпикалық дәстанлар ҳәм қарақалпақ лирикасы. ӨзРИАҚҚБ Хабаршысы. 3. Б.28-32.
Жәримбетов К., 2004. Қарақалпақ поэзиясында мураббалар. Әмиўдәрья. 3. Б.16.
Жәримбетов К., 2004. XIX әсир қарақалпақ шайырларының публицистикалық қосықлары. Әмиўдәрья. 4. Б.17-23.
Жәримбетов К., 2004. Тарийхый-жәмийетлик ҳәм мәдений шараятлардың әдебий жанрлардың қәлиплесиўине тәсири (XIX әсир қарақалпақ лирикасы мысалында) // Түркий халықлар әдебиятының гейпара мәселелери. Нөкис: ҚМУ. Б.13-26.
Жәримбетов К., 2004. Қорақалпоқ мумтоз поэзиясида ошиқона лирика // Түркий халықлар әдебиятының гейпара мәселелери. Нөкис: ҚМУ. Б.15-30.
Жәримбетов К., 2005. Қарақалпақ халық қосықлары: терминологиялық таллаў. ӨзРИАҚҚБ Хабаршысы. 3. Б.16-28.
Жәримбетов К., 2005. XIX әсир қарақалпақ лирикасында жәмийетлик-тарийхый шараятлардың сәўлелениўи. ӨзРИАҚҚБ Хабаршысы. №1-2. Б.10-16.
Жәримбетов К., 2005. Н.Дәўқараев әдебий жанрлар ҳаққында // Қарақалпақ илиминиң туңғыш жулдызы. Нөкис. Б.18-23.
Жәримбетов К., 2005.XIX аср қорақалпоқ мумтоз лирикаси. Жанр ҳусусиятлари ва ривожланиш тарихи. Нукус. Б.24-32.
Жәримбетов К., 2005. Қарақалпақ әдебияты: кәсип-өнер колледж оқыўшылары ушын сабақлық. Нөкис: Билим. 208 б. (Қ.Оразымбетов пенен биргеликте).
Жәримбетов К., 2006. Сынасаң, сын көтергендей мийнет. Әмиўдәрья.2. Б.38-43.
Жәримбетов К., 2007. Сынасаң, сынып кетежақ (ҳәзирги қарақалпақ әдебияттаныўдағы гейпара жумыслар туўралы). Әмиўдәрья. 4. Б. 26-34. (Қ.Оразымбетов пенен биргеликте).
Жаримбетов К., 2007. Время Замахшары и его влияние на каракалпакскую поэзию XIX века // Материалы международной научной конференции «Махмыт Замахшари и научно-литературное возрождение Востока». Ашгабад. С.44-56.
Жәримбетов К., 2007. Қарақалпақ жазба әдебияты ҳәм халық мийрасын үйрениў мәселелери. ӨзРИАҚҚБ Хабаршысы. Б.36-47.
Жәримбетов К., 2008. Бердақ дөретиўшилигинде тарийхый дәўирлердиң сәўлелениў өзгешеликлери// Бердақ дүньясы. Нөкис, 2008. Б.16-25.
Жәримбетов К., 2008. XIX әсир қарақалпақ лирикасының фольклорлық дәреклери // Материалы международной научно-практической конференции «Национальный фольклор народов Центральной Азии и проблемы духовного обновления общества». Нукус. Б. 17-27.
Жаримбетов К., 2008. XIX аср қорақалпоқ публицистик шеъриятининг жанр хусусиятлари// Журналистика ва адабиёт: кеча ва бугун. I қисм. Ташкент: Юрист- медиа маркази. Б.12-14.
Жаримбетов К., 2008. Мактумкули и каракалпакская поэзия XIX века // Материалы международной научной конференции «Махтумкулы и духовно-культурные ценности мира». Ашгабад. С.18 -26.
Жәримбетов К., 2009. XIX әсир қарақалпақ әдебиятының миллий өзгешеликлери ҳаққында гейпара ойлар. Бердақ атындағы ҚМУ Хабаршысы. 1. Б.14-26.
Жәримбетов К., 2010. Қарақалпақ әдебияты: кәсип-өнер колледжлери қарақалпақ емес аудиториялары ушын сабақлық. Нөкис: Билим. 200 б. (Қ.Оразымбетов пенен биргеликте).
Жәримбетов К., 2010. Әжинияз лирикасында Наўайы дәстүрлери. Бердақ атындағы ҚМУ Хабаршысы. 1-2. Б.42-54.
Жәримбетов К., 2010. Академик М.Нурмухаммедов ҳәм қарақалпақ әдебияттаныў илими. Әмиўдәрья. 4. Б.16-24.
Жәримбетов К., 2011. Бердақ поэзиясында миллий идеялардың сәўлелениўи// Ҳәзирги филология илиминиң әҳмийетли мәселелери. Нөкис. Б.12-24.
Жәримбетов К., 2012. A’debiyattanıwdan sabaqlar: joqarı oqıw orınları studentleri ushın qollanba. No’kis: Qaraqalpaqstan. 134 б.
Жаримбетов К., 2012. Некоторые вопросы использования мифов в каракалпакской поэзии ХIХ века. Вестник Челябинского университета. 6. Б.15-26. (В соваторстве с Т.Керуеновым).
Жәримбетов К., 2013. Бердақтаныў илиминиң ҳәзирги жағдайы туўралы // «Ҳәзирги филология илиминиң әҳмийетли мәселелери» атамасындағы илимий- теориялық конференция материаллары. Нөкис. Б.17-29.
Жәримбетов К., 2015. Лирикадан романға (К.Каримовтың «Ағабий» романы ҳаққында гейпара ойлар). Әмиўдәрья. 3. Б.16-22.
Жәримбетов К., 2015. Әжинияз поэзиясының көркем-эстетикалық дәреклери// Бердақ атындағы ҚМУ Хабаршысы. 2. Б.52-64.
Жәримбетов К., 2015. Академик Ҳ.Ҳамидов – қарақалпақ әдебияты ҳәм фольклоры изертлеўшиси // Халық аўызеки дөретиўшилиги миллий ҳәм улыўма инсаный қәдириятлар системасында» атамасындағы Халықаралық илимий конференция материаллары. Нөкис. Б.14-28.
Жәримбетов К., 2015. Әжинияз поэзиясының көркем-эстетикалық дәреклери// «Қарақалпақ әдебиятының жарық жулдызлары» атамасындағы республикалық илимий- теориялық конференция материаллары. Нөкис. Б.15-19.
Жәримбетов К., 2016. Ҳайратлардан яралган ижод (сунги сўз ўрнида). Г.Матякубова. Уйғониш нашидаси. Тошкент: Tamaddum. Б.11-15.
Жәримбетов К., 2017. Ийман-инсап китабы // Өтепбергенов Ә. Таңламалы шығармалары. Нөкис: Қарақалпақстан. Б.10-18.
Жәримбетов К., 2017. Бердақ мийраслары – руўхый ғәзийнемиз // «Классикалық әдебият ҳәм жәмийетти мәнаўий жаңалаў мәселелери» халықаралық илимий конференция материиалары. Нөкис. Б.14-20.
Жәримбетов К., 2017. Бердақ поэзиясында мийнет концепциясының сәўлелениўи // Бердақ – классикалық әдебиятымыздың бийик шыңы. Нөкис: «Қарақалпақстан. Б.15-23.
Жәримбетов К., 2018. Хызмет баҳасы менен, қарыз қайтарыўы менен жарасықлы. Әмиўдәрья.3. Б. 70-72.
Жәримбетов Қ. Генжемуратов Б. Әдебият теориясы. Сабақлық. Ташкент: Сано-стандарт. 240 б.
Жәримбетов Қ. Нуржанов П., Турдыбаев Қ., 2019. Ғәрезсизлик дәўири қарақалпақ әдебияты. Сабақлық. Тошкент: Шолпан. 134 б.
Жәримбетов Қ, Сагидуллаева Ж., 2020. Әдебияттаныў теориясы. Сабақлық. Тошкент. 254 б.
Жәримбетов Қ., 2021. Қарақалпақ әдебияты тарийхы (1 бөлим. Ерте дәўир. VIIXVIII әсирлер). Сабақлық. Тошкент: Инновация-Зиё. 160 б.
