Әлихан Бөкейхан аудармаларының этномәдени ерекшеліктері
Қаралымдар: 110 / PDF жүктеулері: 136
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2023-2-122-137Кілт сөздер:
Әлихан Бөкейхан, Қыр баласы, этномәдени ерекшелік, бейімделген аударма, барабар аударма, дәлме- дәл аударма, еркін аударма, аудармашы, аударма.Аннотация
Мақалада Ә. Бөкейхан аудармаларының негізгі тілдік ерекшеліктері қарастырылады. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Ы. Алтынсарин, А. Құнанбайұлының алғашқы аударма үлгілері мен ХХ ғасыр басындағы Ә.Бөкейхан аудармаларының ұқсастықтары мен айырмашылықтары негізінде аудармадағы сабақтастық, дәстүр жалғастығы көрсетіледі. Қыр баласы (Ә. Бөкейханның псевдонимы) аудармаларының жалпы сипаты мен өзіне тән этномәдени ерекшеліктері айқындалады. Оның
ресми аудармаларындағы орысша сөздердің орнына қолданған қазақ дүниетанымына тән атаулардың берілу уәжі дәлелденеді. Аудармашы қаламынан туған мәтіндерді түпнұсқасымен салыстыра талдау арқылы оның аударма түрі мен аудару әдісін таңдау себептері анықталады. Шығармашыл тұлғаның сол әдісті таңдауына себеп болған түпкі мақсаты мен көздеген мүддесіне сәйкес аудармадағы шығармашылық еркіндігінің сыры, тәржімешілік тәжірибесінің табиғаты ашылады. Ә. Бөкейхан мен А. Байтұрсынұлының және ХХ ғасыр басында аудармамен айналысқан замандас қаламгерлердің орыс тіліндегі әдебиеттерді аударудағы ортақ ұстанымы, олардың отандық аударматанудың арнаулы сала, мамандық ретінде қалыптасуына қосқан үлесі бір-бірімен тығыз байланыста сөз болады. Сөйтіп қазақ аударма ісі тарихының ХХ ғасыр басындағы жай-күйі, кезеңдік сипаты дәл сол уақытта аудармамен жүйелі түрде айналысып, өнімді еңбек еткен алаш зиялыларының көрнекті өкілі Ә. Бөкейхан аудармалары негізінде талданып-таразыланады. Әлиханның аудармадағы Ыбырай, Абай дәстүрін жалғастырумен қатар оны жаңа сатыға көтеріп, дамытқан, отандық аударматануда өзіндік орны бар шығармашыл тұлға екендігі көптеген тілдік дерек пен ол таңдаған, тәржіме барысында пайдаланған аударма тәсілдері арқылы дәлелденеді.
Әдебиет
Алтынсарин И., 1906. Киргизкая хрестоматия. Издание второе, исправленное и дополненное. Оренбург: Типография Б.А. Бреслина. 155 с.
Алтынсарин И., 1879. Киргизская хрестоматия. Оренбург: Типография Евфимскаго. 100 с.
Әбдиманұлы Ә., 2015. Ахметтану: оқу құралы. Алматы: Қазақ университеті. 273 б.
Әуезов М., 1985. Жиырма томдық шығармалар жинағы. 19-том. Зерттеулер, мақалалар. Жауапты шығарушылар: Л.Әуезова, Т.Әкімов. Алматы: Жазушы, 496 б.
Бөкейхан Ә., 2016. Бөкейхан Әлихан. Шығармалары. Толықт. екінші бас. Т. 10. Астана: Сарыарқа, 576 б.
Бөкейхан Ә., 2016. Бөкейхан Әлихан. Шығармалары. Сочинения. Толықт. екінші бас. Т. 11. Астана: Сарыарқа. 570 б.
Бөкейхан Ә., 2016. Бөкейхан Әлихан. Шығармалары. Сочинения. Толықт. екінші бас. Т. 12. Астана: Сарыарқа. 568 б.
Денмухаметова Э., Юсупова А., Онэр М., 2022. Словари как источники информации о татарах // Turkic Studies Journal, Т. 4., No 2. С. 48-55.
Жұмалиев Қ., 1948. Абайға дейінгі қазақ поэзиясы және Абай поэзиясының тілі. Алматы: Қазақтың мемлекеттік оқу құралдары. 208 б.
Сатыбалдиев Ә., 2008. Сөз қазынасының кеніші, құраст.: Қ.Алпысбаев, Л. Дәуренбекова. Астана: Аударма. 328 б.
Фламмарион К., 1922. Общедоступная астрономия. Берлин. 246 с.
Ысқақұлы Д., 2012. Аудармадағы Абай дәстүрі. Әлем әдебиеті. №3. Б. 182-203.
Ысмағұлов Ж., 1990. Қазақстан жазушылар Одағының Ахмет Байтұрсынов творчествосына арналған ғылыми конференциясының материалдары // «Қазақ әдебиеті», 21 шілде.
Ысмағұлов Ж., 2006. Абай аудармаларындағы Пушкин. Пушкин – Абай және қазақ әдебиеті: Халықаралық ғылыми конференцияның материалдары. Алматы: Unique Service. Б. 61-68.
