Жазба ақындар шығармашылығындағы шығыс стилі
Қаралымдар: 111 / PDF жүктеулері: 267
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2023-2-167-184Кілт сөздер:
ақын, сопылық, әдебиет, дәстүр, символ, ғаріп, поэзия, кезең, шығыстық стиль.Аннотация
Мақалада ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасыр басында өмір сүрген қазақ ақындарының шығармашылығындағы діни-дидактикалық және сопылық сарындар қарастырылған. Олардың дені өз заманында Орта Азия және Ресей қалаларындағы мұсылман медреселерінде білім алғаны белгілі. Жұмыста шайырлар поэзиясында жиі ұшырайтын ғаріп, міскін, құл, пақыр, кәмине, бейшара сөздерінің сопылық әдебиетпен байланысты қырлары талданады. Авторлар олардың әрқайсысын тиісті мысалдар арқылы дәйектей отырып, сопылық әдебиетке қатысты аспектілеріне назар аударады. Шығыстың классикалық әдебиетінен терең нәр алған шайырлар поэзиясында көптеген ортақ тақырып, сюжет, сарындар мен стильдік бейнелеулер кездеседі.
Мақалада жазба ақындар поэзиясында жиі қолданылған «әбжад» және «әліпби» мотивтеріне арнайы назар аударылады. Осы орайда Алтын Орда дәуірі әдебиетінде жалғасын тапқан «нама» жанрын қазақ ақындарының қайта жаңғыртуы туралы ой қозғалған. ХХ ғасыр басындағы қазақ поэзиясына ортағасырлық әдеби дәстүрдің тигізген ықпалы қарастырылған. Ақан сері, Мәшһүр Жүсіп, Шәкәрім, Мақыш, Омар, Қаңлы Жүсіп, Тұрмағамбет, Кете Жүсіп, Қарасақал Ерімбет сынды жазба әдебиет өкілдерінің шығармашылығы Ясауи, Бақырғани, Рабғузи, Хорезми және Сараи секілді түркі-қыпшақ шайырларының өлең үлгілерімен салыстырыла сарапталады. Екі дәуір ақындары қолданған бейнелі сөздер мен көркем образдар жөнінде тұжырымды ой-пікірлер ұсынылған. Мақалада қазақ әдебиеттануында жеткілікті деңгейде зерттелмеген, ұлттық жазба әдебиетіміздің қалыптасуына елеулі үлес қосқан бірқатар ақын-шайырлардың шығармалары қарастырылды.
Әдебиет
Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы. 2003. Шығармаларының екі томдық жинағы. 1-том. Алматы: Жазушы. 296 б.
Айтыс. 1965. Бірінші том. Құраст. Ш. Ахметов, Б. Ысқақов, М. Байділдаев. Алматы: Жазушы. 680 б.
Әбдірасылқызы А., 2007. Қ.А. Иасауидің ақындық әлемі. Алматы: «Кие» лингвоелтану орталығы. 264 б.
Әжинияз Зийуар, 1975. Таңдамалы шығармалар. Нөкіс: Қарақалпақстан. 252 б.
Әуезов М., 1984. 20-томдық шығармалар жинағы. Т. 15. / Мақалалар, зерттеулер. Алматы: Жазушы. 328 б.
Бертельс Е.Э., 1969. Персидская литература. Москва: Восток. 354 с.
Жармұхамедұлы М., 2001. Айтыс өлеңдерінің арғы тегі мен дамуы. Алматы: Мұраттас. 293 б.
Жұмажанов Қ., 2006. Қарақалпақ аймағындағы қазақ әдебиеті. Монография. Алматы: Арыс. 256 б.
Идирис Шах, 1994. Суфизм. Москва: Клышников, Комаров и К. Москва. 446 с.
Кенжебаев Б., 1993. ХХ ғ. Басындағы әдебиет /оқулық. Алматы: Білім. 248 б.
Келімбетов Н., 2000. Көркемдік дәстүр жалғастығы. (зерттеу). Астана: Елорда. 288 б.
Қабдолов З., 1976. Сөз өнері. Алматы: Мектеп. 373 б.
Мәтбек Н., 2008. Сүлеймен Бақырғанидың (Хакім ата) әдеби мұрасы. Оқу құралы. Алматы: Қазақ университеті. 146 б.
Мырзахметов М., 1994. Абай және Шығыс. Алматы: Қазақстан. 208 б.
Науаи А., 1977. Хамса. Тошкент: Бадий адабиет. 791 б.
Нұрдәулетова Б.И., Шохаев М.Т., Кенғанова А.Б., 2022. Жыраулар поэтикасындағы «шынайы адам» концептісі // Turkic Studies Journal, Т. 4., No 2. Б. 72-85.
Оңдасынов Н., 1974. Парсыша-қазақша түсіндірме сөздік. Алматы: Қазақстан. 384 б.
Сағындықұлы Б., 1997. Ғаламның ғажайып сырлары. Алматы: Ғылым. 296 б.
Тотынама. Хикаят. 1991. / Аудар. Ә.Қоңыратбаев, Т.Қоңыратбаев. Алматы: Жазушы. 328 б.
Шораяқтың Омары. 1995. Сөйле, тілім, жосылып. (Өлеңдер, дастандар, айтыстар). Алматы: Рауан. 301 б.
