Қазақтың салттық-ритуалдық тәжірибесіндегі от пен оның туындыларының семантикасы: дәстүр және қазіргі заман
Қаралымдар: 182 / PDF жүктеулері: 140
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2023-2-93-107Кілт сөздер:
от, күйе, күл, түркілер, рәсімдер, этнографиялық зерттеулер, тазарту, ошақ, символ, axis mundi.Аннотация
От және оның туындылары (күйе мен күл) қазақтардың дәстүрлі мәдениетінде маңызды рөл атқарды, олардың сарқыншақтары бүгінгі күнге дейін сақталған. Бұл мақалада қазақтардың отқа, күйеге, күлге байланысты дәстүрлі түсініктері, олардың салттық практикадағы функциялары мен рөлдері, сондай-ақ осы элементтердің символдық мазмұны қарастырылады. От табиғат элементтерінің бірі бола отырып, адамды «жетілдірген» делдалға және мәдениеттің
архаикалық жалпыға бірдей көрінісіне айналған. Мәдениеттің ең ежелгі элементтерінің бірі ретінде от мәдени кодтың да бөлігі болып табылады. Мақала авторлары функционалдық тәсілдің көмегімен қазақ халқының салттық тәжірибесіндегі символдық мазмұнның негізін құрайтын оттың практикалық функцияларын анықтайды. Семантикалық әдіс пен мәдениетаралық талдауды қолдана отырып, авторлар оттың символдық мазмұнын саралайды. Сонымен бірге, бұл зерттеу түркі текті және басқа халықтардың мәдениеттерінен ауқымы кең материалды (макро тәсіл) жинауымен және талдауымен сипатталады, бұл осы тәжірибелердің негізгі элементтерін және олардың жаһандық мәдени кеңістіктегі нұсқаларын (түрлерін) анықтауға мүмкіндік береді.
Әдебиет
Абрамзон С.М., 1990. Киргизы и их этногенетические и историко-культурные связи / Авт. вступ. ст. С.Т. Табышалиев. Фрунзе: Кыргызстан. 480 с.
Абрамзон С.М., 1949. Рождение и детство киргизского ребёнка (Из обычаев и обрядов тяньшаньских киргизов) // Сб.МАЭ. Т. XII. Москва-Ленинград. С. 78-138.
Басилов В.Н., 1994. Албасты // Историко-этнографические исследования по фольклору. Сборник статей памяти Сергея Александровича Токарева. Сост. В.Я. Петрухин. Москва: «Восточная литература» РАН. 276 с.
Березницкий С.В., 1999. Мифология и верования орочей. СПб.: Петербургское востоковедение. 208 с.
Валиханов Ч.Ч., 1986. Избранные произведения. Москва. 414 с.
Дыренкова Н.П., 1940. Шорский фольклор. Москва-Ленинград: Издательство академии наук СССР. 448 с.
Каскабасов С.А., 1972. Казахская волшебная сказка. Алма-Ата. 260 с.
Леви-Строс К., 1999. Мифологики. В 4-х тт. Т. 1. Сырое и приготовленное. Москва - СПб: Университетская книга. 406 с.
Лотман Ю.М., 1996. Внутри мыслящих миров. Человек – текст – семиосфера – история. Москва: Языки русской культуры. 464 с.
Львова Э.Л., Октябрьская И.В., Сагалаев А.М., Усманова М.С., 1988. Традиционное мировоззрение тюрков Южной Сибири. Пространство и время. Новосибирск: Наука. Сиб.отд-ние. 225 с.
Потапов Л.П., 1969. Очерки народного быта тувинцев. Москва: Наука. 278 с.
Снесарев Н.П., 1969. Реликты домусульманских верований и обрядов у узбеков Хорезма. Москва: Наука. 336 с.
Сухарева О.А., 1929. Мать и ребенок у таджиков (обряды и представления, связанные с материнством у таджиков города Самарканда и кишлаков Кусахо, Канибадама и Шахристана)// Иран. Т. III. Ташкент. С. 107-191.
Токарев С.А., 1990. Ранние формы религии. Москва: Издательство политической литературы. 621 с.
Толеубаев А.Т., 1991. Реликты доисламских верований в семейной обрядности казахов (Х1Х – начало XX века). Алма-Ата: Гылым. 214 с.
Тохтабаева Ш. Ж., 2017. Этикетные нормы казахов. Часть II. Семья и социум. Алматы: Товарищество с ограниченной ответственностью «LA GRÂCE». 168 с.
Шастина Н.П., 1957. Путешествия на восток Плано Карпини и Гильома Рубрука .– Москва: Государственное издательство географической литературы. 270 с.
Штернберг Л.Я., 1936. Первобытная религия в свете этнографии. Ленинград: Издательство института народов севера ЦИК СССР им. П.Г. Смидовича. 571 с.
Шулембаев К.Ш., 1975. Маги, боги и действительность (Общее и особенное в религиозных верованиях казахов). Алма-Ата: Казахстан. 128 с.
Эко У., 1998. Отсутствующая структура: введение в семиологию. Москва: ТОО ТК «Петрополис». 432 с.
Arakelova V., Asatrian M., 2006. Amulets, Fortune-telling and Magic: Iran, Caucasus, Central Asia and Afghanistan // Encyclopedia of Women & Islamic Cultures: Family, Body, Sexuality and health. Leiden-Boston: BRILL. P. 18-21.
Brown A.M., Farwell E., Nyerongsha D., 2008. The Tibetan Art of Parenting: From Before Conception Through Early Childhood. Boston: Wisdom Publication. 240 p.
da Silvas Gracias F., 1994. Health and hygiene in colonial Goa (1510-1961). New Dehli: Concept Publishing Company. 296 p.
Emerson E.R., 1884. Indian myths or legends, traditions, and symbols of the aborigines of America compared with those of other countries including Hindostan, Egypt, Persia, Assyria, and China. Boston: James R. Osgood and company. 677 р.
Eliade M., 1957. Myths, dreams, and mysteries : the encounter between contemporary faiths and archaic realities. New York: Harper& Row. 256 p.
Eliade M., 1959. The sacred and the profane: the nature of religion. New York: A Harvest Book Harcourt, Brace & World, Inc. 256 p.
Fischer R., Xygalatas D., Mitkidis P., Reddish P., Tok P., Konvalinka I., et al., 2014. The Fire-Walker’s High: Affect and Physiological Responses in an Extreme Collective Ritual. PLoS ONE. 9(2). P. 1-6.
Ilimbetova A.F., 2022. “Healer Snake” in the Bashkir mythological and ritual tradition // Turkic Studies Journal, Vol. 4., No 1. P. 25-33.
Кarsten R., 2010. The Civilization of the South Indian Americans, New York: Routledge. 572 p.
Payne R.K., Witzel M., 2015. Homa Variations: The Study of Ritual Change across the Longue Durée. Oxford: Oxford University press. 448 p.
