ТЮРКСОЙ и ее роль в культурной интеграции тюркских стран

Сания Мұхамеджанова; Ибрахим Шахин; Амантай Шәріп

doi:10.32523/2664-5157-2023-1-98-118

Авторлар

Сания Мұхамеджанова Л.Н. Гумилев aтындағы Еуразия ұлттық университеті
Ибрахим Шахин Эге университеті
Амантай Шәріп Л.Н. Гумилев aтындағы Еуразия ұлттық университеті

DOI:

https://doi.org/10.32523/2664-5157-2023-1-98-118

Кілт сөздер:

Түркі елдері, мәдени интеграция, өркениеттік көзқарас, ТҮРКСОЙ, Тұрақты кеңес, Бас хатшылық, мәдени мұра, тіл, әдебиет, өнер

Аннотация

Мақалада түркі елдерінің мәдени саладағы ықпалдастығының алғышарттары мен қазіргі жай-күйі талданады. Тарих, тіл және дәстүр ортақтығы КСРО тарағаннан кейін қол жеткен ынтымақтастықты әрі қарай дамыту механизмдерін іздестіру мен айқындауға серпін берді. Бұл үдерістерді зерделеу үшін тарихи-философиялық және мәдени-өркениеттік, сондай-
ақ пәнаралық ұстанымдарға жүгінген жөн.
Зерттеушілердің бағамы бойынша, мәдени фактор болашақ жалпыеуропалық құрылымдарға тұғыр бола отырып, еуропалық интеграцияның негізін қалады. Түркі елдері жақындасуының барысынан да осы үрдіс аңғарылады. 1993 жылы Түркия, Өзбекстан, Қырғызстан, Қазақстан және Әзербайжан түркі мәдениеті мен өнерін бірлесе дамыту ұйымын құрып, 2009 жылдан бастап ол ТҮРКСОЙ атанды.
ТҮРКСОЙ алғашқы құрылымдау кезеңінен өтіп, мүше және бақылаушы елдермен, сондай-ақ басқа да халықаралық ұйымдармен қарым-қатынас орнатты. 2009 жылдан осы уақытқа дейінгі екінші кезеңде оның ынтымақтастық аясы тереңдеп және кеңейе түсіп, түрлі жобалары мен бастамалары жүзеге асты. ТҮРКСОЙ шын мәнінде түркі әлемінің ЮНЕСКО-сына айналды, соның
арқасында түркінің бай мәдени мұрасын зерттеуге және сақтауға, туысқан халықтардың өнері мен әдебиетін кең көлемде насихаттауға мүмкіндік туды.

Автор туралы мәлімет

Сания Мұхамеджанова, Л.Н. Гумилев aтындағы Еуразия ұлттық университеті

PhD докторант, түркітану кафедрасы

Ибрахим Шахин, Эге университеті

Түркі дүниесін зерттеу институтының директоры

Амантай Шәріп, Л.Н. Гумилев aтындағы Еуразия ұлттық университеті

филология ғылымдарының докторы, түркітану кафед-
расының профессоры

Әдебиет

Абдыкаримова Ш.Т., 2015. Формирование архитектуры тюркской цивилизации// «Сейфуллин оқулары-11: Жастар және ғылым» атты Республикалық ғылыми-теориялық конференциясының материалдары = Материалы Республиканской научно-теоретической конференции «Сейфуллинские чтения-11: Молодежь и наука». Астана: КАТУ им.С.Сейфуллина. ч.3 (Т.1). С. 54-58.

Аватков В.А., 2018. Тюркский мир и тюркские организации. Мировая политика. 2. С.11-25.

Айтимбет И., Касымова Л., 2015. Опыт и проблемы институционализации, идентичности европейского Союза в контексте формирования Союза тюркских народов. Евразийский Союз Ученых. 4. С. 60-63.

Akıllı E., 2019. TURKSOY, Turkic Council and Cultural Diplomacy: Transactionalism Revisited. Bilig. 91. P. 1-25.

Aliyi F.,Aydoğan E., 2021. Yönetişim İlkelerine TÜRKSOY Genel Sekreterliği’nin Uyumu: Nitel Bir Değerlendirme1. Üçüncü Sektör. Sosyal Ekonomi Dergisi. 56(4). С. 2436-2451.

Аухатова Ю.И., 2012. Об открытии кафедры ТЮРКСОЙ в Башкирском государственном педагогическом университете им.М.Акмуллы. Проблемы востоковедения. 3 (57). С. 87-88.

Ачкасов В. А., Ланцов С. А., 2011. Мировая политика и международные отношения. Москва: Аспект Пресс. 480 с.

Белоглазов А.В., Надыров Р.Н., 2022. Роль ТЮРКСОЙ в процессе формирования тюркской идентичности в тюркоязычных государствах Центральной Азии в конце XX - начале XXI вв. Человеческий капитал. 1. С. 61-67.

Белоглазов А.В., Надыров Р.Н., 2022. Практики применения идеологии тюркизма в Центральной Азии на рубеже XX-XXI вв. Общество: философия, история, культура. 2. С. 69-75.

Беляева Е., 2012. Культурная интеграция как основная стратегия культурной политики Европейского союза. Москва: МПГУ. 98 с.

Bıyıklı М., 2017. Türk Dili konuşan Ülkeler Kültür ve Turizminde Uluslarası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY)’nın Yeri ve Önemi. 3. Uluslararası Türk Dünyası Turġzm Sempozyumu. Bildiriler kitabı. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi. С. 261-273.

Давлетов Т.Б., 2015. ТЮРКСОЙ и ИСЕСКО: сравнительный анализ на основе нормативно-правовых документов. Мир Большого Алтая. 3 (Т. 1). С. 229-236.

Иванова В.В., 2022. Спелое яблоко. Идеалы пантюркизма и идентификационный синкретизм. [Электрон.ресурс] – URL: https://naukarus.com/speloe-yabloko-idealy-pantyurkizmai- identifikatsionnyy-sinkretizm (дата обращения: 02.01. 2023).

Карыева А.К., 2016. Культура тюркской эпохи в Центральной Азии и ее вклад в развитие культуры и просвещения. Культурное наследие Сибири. 2. С.92-98.

Kaseinov, D., 2015. TURKSOY: The Global Actor of Cultural Cooperation in the Turkic World. In: Fifth Summit of the Turkic Council: A Rising Actor in Regional Cooperation in Eurasia. Ankara: Ministry of Foreign Affairs of Turkey Center For Strategic Research – SAM. P.22.

Касымова Л.Н., 2020. Проблемы социально-культурной интеграции тюркских народов. Социальные и экономические системы. 3. С. 5-13.

Колосков Ф., 2019. Каким целям служит ТЮРКСОЙ? [Электрон.ресурс]. – URL: https://www.ritmeurasia.org/news--2019-10-22--kakim-celjam-sluzhit-tjurksoj-45536 (дата обращения: 02.01.2023).

Курмангалиева Г.К, Нусипова Г., 2022. Философское наследие тюркского мира и актуальные проблемы казахской философии. [Электрон.ресурс] – URL: https://www.kaznu.kz/content/files/ pages/folder1800/Курмангалиева%20Г.К..pdf (дата обращения: 02.01. 2023).

Мехдиев Э.Т., 2016. «Неоосманизм» в региональной политике Турции. Вестник МГИМО Университета.2. С. 32-39.

Минкультуры РФ прекращает сотрудничество с организацией тюркской культуры ТЮРКСОЙ, 2015. [Электрон.ресурс] – URL: https://tass.ru/kultura/2480269?utm_source=ru.wikipedia.org&utm_medium=referral&utm_campaign=ru.wikipedia.org&utm_referrer=ru.wikipedia.org (дата

обращения: 02.01. 2023).

Минтимер Шаймиев предложил Поладу Бюль-Бюль оглы принять в ТЮРКСОЙ Чувашию,Кабардино-Балкарию, Карачаево-Черкесию и крымских татар. 2005. [Электрон.ресурс] – URL: https://www.tatar-inform.ru/news/mintimer-shaymiev-predlozhil-poladu-byul-byul-ogly-prinyatv-tyurksoy-chuvashiyu-kabardino-balkariyu-karachaevo-cherkesiyu-i-krymskih-tatar-7060 (дата

обращения: 02.01. 2023)

О ТЮРКСОЙ, 2022. [Электрон.ресурс] – URL: https://www.turksoy.org/ru/turksoy/about (датаобращения: 02.01. 2023).

Парубочая Е.Ф., 2011. Саммиты тюркских государств (2006–2010 гг.). Вестн. Волгогр. гос. ун-та., сер. Историческая. 2. С. 98-105.

Purtaş F., 2012. Kültürel Diplomasi ve TÜRKSOY, Medeniyet ve Kültür Araştırmaları Merkezi [Elektronik kaynak]. URL: http://mekam.org/mekam/kulturel-diplomasi-ve-turksoy (Son Erişim Tarihi: 02.01.2023).

Salim E., 2019. Cultural diplomacy as a foreign policy tool of Turkey: the case of TURKSOY. Ankara, Mıddle East Technıcal Unıversıty. 111. [Electronic resource]. URL: https://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12624744/index.pdf (date of the application: 02.01.2023)

Сулейманова С.,2020. Вклад тюркских мыслителей в мировое наследие. MANAS. Journal ofsocial studies. 3 (Vol.9). С.1926-1933.

Телебаев Г.Т., 2021. Тюркская интеграция: история осмысления и инициативы Елбасы. Вестник КазНУ им. аль-Фараби. Серия философии, культурологии и политологии. 74 (Т. 2). С.123-130.

Türk Dili Konuşan Ülkeler Kültür Bakanları Konseyi Sonuç Bildirgesi.,1993. [PressRelease] TÜRKSOY Kütüphanesi, Daimi Konsey Kararları. Ankara. 3.

TÜRKSOY Daimi Konseyi 26. Dönem Toplantısı Sonuç Bildirisi, 2009. [Press Release] TÜRKSOY Kütüphanesi, Daimi Konsey Kararları. Ankara.

TÜRKSOY Daimi Konseyi 29. Dönem Toplantısı Sonuç Bildirisi, 2011. [Press Release] TÜRKSOY Kütüphanesi, Daimi Konsey Kararları. Ankara.

TÜRKSOY Daimi Konseyi 34. Dönem Toplantısı Sonuç Bildirisi, 2016. [Press Release] TÜRKSOY Kütüphanesi, Daimi Konsey Kararları. Ankara.

TÜRKSOY ve ISESCO Arasında İşbirliği Programı, 2018. [International Agreement] TÜRKSOY Kütüphanesi, Uluslararası Anlaşmalar. Ankara.

ТЮРКСОЙ и Венгрия подписали Меморандум о взаимопонимании и сотрудничестве. 2019. [Электрон.ресурс] – URL: https://www.turksoy.org/ru/news/2019/10/10/5da02ffda4603 (дата обращения: 02.01. 2023)

Умаров А. и др., 2015. ТЮРКСОЙ. Благоразумие должно взять верх над яростью. [Электрон. ресурс] – URL:(http://www.matritca.kz/news/28223-tyurksoy-blagorazumie-dolzhno-vzyat-verhnad-yarostyu.html (дата обращения: 02.01. 2023)

Yerbolayeva А., 2009. Türkiye’de Orta Asya ile ilgili arastirma yapan kurumlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. 127 s.

Чуваши попросили республиканское министерство культуры вступить в ТЮРКСОЙ.,2014. [Электрон.ресурс] – URL: https://nazaccent.ru/content/13598-chuvashi-poprosili-respublikanskoeministerstvo-kultury-vstupit.html (дата обращения: 02.01. 2023).

Хантингтон С., 2003. Столкновение цивилизаций. Пер. с англ. Т.Велимеева, Ю.Новикова. Москва: ООО «Издательство АСТ». 630 с.

Huntington , Samuel P., 1993. The Clash of Civilizations? Foreign Affairs. Summer. 72(3). 22-49. [Electronic resource]. URL: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/1993-06-01/clashcivilizations

(date of the application: 02.12.2023).

Huntington, Samuel P., 1996. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. New York, NY: Simon and Schuster. 367. [Electronic resource]. URL: https://www.worldcat.org/title/clash-of-civilizations-and-the-remaking-of-world-order/oclc/35029747 (date of the application:

01.2023)

Шамарина О.А., 2019. Политика «мягкой силы» Турции в странах Центрально-Азиатского региона: от головокружительного «турецкого марша» до политики неоосманизма. История и историческая память. 19. С. 100-115.

Şengul H., Aliyeva E., 2006. Türksoy Onuncu Yıl 1992-2002 (Türkçe Rusça). Ankara: TÜRKSOY Yayınları. 215 с.

Şenköken, H.,1994. Türk Dili Konuşan Ülkeler 5. Dönem Toplantısı Bişkek ve Çolpan Ata’da Yapıldı. Cumhuriyet Gazetesi, Temmuz , S.14.

Zıa Gökalp, 2015. Türkçülügün Esasları. İstanbul: Ötüken Neşrıyat. 254 s.