Еуропа және шығыс тілдерінің фразеологиясындағы соматизмдер
Қаралымдар: 103 / PDF жүктеулері: 104
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2022-4-99-112Кілт сөздер:
фразеологизмдер, соматизмдер, еуропалық тілдер, мажар тілі, түркі, финн-угор және қытай тілдері, ауыспалы мағыналар, күрделі жұп сөздер, ареалдық тарихи байланыстарАннотация
Фразеологизмдерді зерттеу – белгілі ғалымдардың тұжырымдарымен расталған
тіл білімінің маңызды бөлігі. Фразеологиялық бірліктер ұлттық менталитет пен мәдени
дәстүрдің маңызды мотивтерін бейнелейді. Түркі және финн-угор тілдерінің орыс тілі мен
мәдениетіне әсерін ашып көрсеткен Н.С. Трубецкойдың еңбектері біздің зерттеуімізге түрткі
болды.
Шығыс тілдеріндегі фразеологизмдердің семантикасы мен құрылымын зерттеу барысында
олардың мажар тіліндегі фразеологиялық бірліктермен мағыналық және құрылымдық ұқсастықтары табылды. Шығыс тілдерінің фразеологиялық тіркестеріндегі күрделі жұп
соматизмдер (адам денесі бөлігінің атауы) ерекше қызығушылық тудырды.
Мақалада еуропа және шығыс тілдерінің фразеологиялық бірліктеріндегі бірқатар соматизмдер
қарастырылып, олардың әр халықтың менталдық және мәдени дәстүрлеріне байланысты
айырмашылықтары атап көрсетілді; мажар және түркі, шығыс тілдеріндегі фразеологиялық
бірліктердің тарихи ареалдық, тілдік және мәдени қарым-қатынасына байланысты мағыналық
және құрылымдық ұқсастықтары байыпталды.
Түркі және мажар тілдеріндегі соматизмдер адам денесінің бір бөлігін (бас, жүрек, көз,
құлақ, қол, т.б.) дәлме-дәл білдірумен қатар, адамның рухани дүниесін, оның жағымды немесе
жағымсыз сипаттарын танытатын ауыспалы мағыналарға да ие. Бұл ауыспалы мағыналар қытай
тіліндегі фразеологиялық бірліктерде де кездеседі.
Құрылымы жағынан алып қарағанда, түркі, финн-угор, мажар, қытай тілдерінің
фразеологиялық бірліктеріндегі соматизмдер күрделі жұп сөздермен берілген, бұл олардың
белгілі бір типологиялық ортақтығын дәлелдейді. Орыс тілі фразеологизмдеріндегі жұп
соматизмдер түркі және орал тілдерінің ареалдық-мәдени ықпалына тікелей байланысты.
Әдебиет
Баскаков Н.А., 1979. Русские фамилии тюркского происхождения. Москва. С. 5.
Воробьёв В.В., 1997. Лингвокультурология. Теория и методы. Издательство Российcкого университета дружбы народов. Москва. C. 45-53.
Gabelentz G., 1881. Chinesische Grammatik mit Ausschluss des niederen Stils und der heutigen Umgangssprache. Leipzig. C. 11-15.
Горелов В.И., 1984. Лексикология китайского языка. Москва. C. 21-25.
Мокиенко В.М., 2007. Загадки русской фразеологии. Санкт-Петербург: Авалон. C. 6-9.
Moravcsik Edith A., 2009. Partonomic structures in syntax. New Directions in Cognitive Linguistics. Amsterdam-Philadelphia. С. 45-49.
Пачаи И., 1995. Ареальные аспекты парных слов в русском языке. Ньиредьхаза. C. 35-38.
Пермяков Г.Л., 2001. Пословицы и поговорки народов Востока. Москва. C. 38-43.
Семенас А.Л., 1976. Парадигматический анализ компонентов копулятивного сложения в китайском языке. Москва: Восточное языкознание. C. 107-112.
Телия В.Н., 1996. Русская фразеология. Москва: Языки русской культуры. С. 31-35.
Ткаченко О.Б., 1981. Проблемы сопоставительно-исторического изучения славянских языков. Москва: Вопросы языкознания. С. 48-59.
Токарев С.А., 1957. Религиозные верования восточнославянских народов XIX-начала XX в. Москва: Издательство Академии наук СССР. С. 41-44.
Трубецкой Н.С., 1991. Верхи и низы русской культуры. Москва: Вестник Московского университета. Сер. 9. № 1. С. 87 98.
Успенский Б.А., 1982. Филологические разыскания в области славянских древностей. Москва. Издательство Московского университета. С. 36-39.
