Образ собаки в казахских традициях и народных поверьях
Просмотры: 21 / Загрузок PDF: 36
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2024-1-94-111Ключевые слова:
казахи, фольклор, литература, собака, культура, народные поверья, социокультурная жизнь, традицияАннотация
Собака, которая считается одним из первых животных, одомашненных человеком, играла важную роль во все эпохи истории и в каждой культуре, потому что приносила пользу во всех сферах жизнедеятельности человека. У казахов собака считалась одним из семи сокровищ, непоколебимым верным другом человека, хранителем дома, сторожем домашних животных,
помощником пастухов и охотников. Образ собаки занимает важное место в традициях, верованиях, искусстве и в словарном фонде казахского народа. Цель статьи – изучить истоки положительного и отрицательного отношения к собакам в казахском обществе и определить их основные проявления в традициях и народных верованиях. Для достижения указанной цели рассмотрены многие факты казахских народных традиций, верований, предметы материальной
культуры, в которых суеверия и обычаи связаны с образом собаки. Внимание также обращается
на значимость собаки в социокультурной жизни казахов.
Результаты данного исследования показывают, что в казахской традиционной культуре собака является не только домашним животным, но и культурным символом и мифологическим образом. Помимо своей практической роли в повседневной жизни человека, в образе собаки запечатлены также ритуальные и мифологические значения, имеющие как положительные, так и отрицательные смыслы в коллективном сознании казахского народа в ее историческом
прошлом и настоящем.
Литература
Ақбай Н., 2013. Қазақтың дәстүрлі атаулары: энциклопедиялық сөздік. Алматы: Арда+7. 496 б.
Аспандияров Б., Асықбаева Н., Ахметова Ш., Есенғұлова К., Жанұзақов Т., Жәркешева Г., Кеңесбаев И., Тойшыбаева С., Хамзина Б., 1959. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. Алматы: Қазақ
ССР ғылым академиясының баспасы. 255 б.
Әжіғали С., 2005. Қазақ халқының дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары. 1-том. Алматы: Арыс. 328 б.
Әлімбай Н., 2012. Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. 2-том. Алматы: РПК Слон. 736 б.
Әлімқұлов Б. және Әбдіраманов Е., 1994. Күйеу келтір, қыз ұзат, тойыңды қыл. Алматы: Санат. 238 б.
Бабалар сөзі (жүз томдық). Түс жору және ырымдар. 94-том., 2013. Астана: Фолиант баспасы. 432 б.
Бегманов Қ., 2010. Халқы мықтының салты мықты: этнографиялық сыр-сұхбат. Алматы: Өлке. 480 б.
Бектемірова С., 2012. Киноморфизмдердің танымдық семантикасы. Алматы: ӘрекетПринт. 191 б.
Болғанбаев Ә., Қалиев Б., Байзақов С., Османова А., Дәулетқұлов Ш., Жүнісова М.,
Нұрғазиева Г., 1999. Қазақ тілінің сөздігі. Алматы: Дайк-Пресс. 776 б.
Жанұзақов Т., 1971. Қазақ есімдерінің тарихы. Алматы: Ғылым. 216 б.
Кейкін Ж., 2000. Қазақы атаулар мен байламдар. Алматы: Өлке. 256 б.
Кенжеахметұлы С., 2003. Жеті қазына (бірінші кітап): көпшілік оқырманға арналған. Алматы: Ана тілі. 135 б.
Кенжеахметұлы С., 1994. Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары: көпшілік оқырман қауымға арналған. Алматы: Ана тілі. 80 б.
Қайбарұлы А. және Бопайұлы Б., 1998. Қазақ ырымдары / Казахские поверья. Алматы: Қазақ
энциклопедиясы. 167 б.
Қанарбаева Б., 1999. Қазақтың наным-сенімдері. Алматы: Қанағат. 120 б.
Қондыбай С., 2004. Арғықазақ мифологиясы. 4-том. Алматы: Дайк-Пресс. 272 б.
Нүсіпоқасұлы А., 2014. Тал бесіктен жер бесікке дейін. Алматы: Өнер 21-ғасыр қоғамдық қоры. 592 б.
Олжатаев С., 2007. Түс жорудың төл кітабы. Шымкент: Алтын алқа баспасы. 160 б.
Тоқтабай А. және Сейітқұлова Ж., 2005. Төрт түліктің қасиеті. Алматы. 192 б.
Argynbayev Y., 2016. Kazak Folklorunda Köpek. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. 109 s.
Baltacı Z. T., 2014. Türk Kültüründe Köpek (İnanış, uygulama ve anlatılar). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Balıkesir. 196 s.
Caferoğlu A., 1961. Türk Onomastiğinde Köpek Kültü. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, (İkinci Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. S. 1-11.
Dıykanbayeva Mayramgül. 2009. Kırgız Atalar Kültü ve Kırgız Atalar Kültünün Yaşayan Kültüre Etkileri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. 401 s.
Dilek İ., 2014. Resimli Türk Mitoloji Sözlüğü (Altay/Yakut). Ankara: Grafiker. 212 s.
Dilek İ., 2021. Türk Mitoloji Sözlüğü. Ankara: Türk Dili Kurumu. 951 s.
Eren Metin. 2010. Van Gölü Havzası Ölüm Gelenekleri ve Türk Kültür Ekolojisi İçerisindeki Yeri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. 516 s.
İnan A., 1998. Makaleler ve İncelemeler. I. C. (Üçüncü Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 730 s.
İnan A., 2015. Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar). (Sekizinci Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 229 s.
Karadoğan A., 2003. Türk Şahıs Adlarında Hayvan Kültü. Milli Folklor. S. 57 (Bahar), S.109-116.
Köprülü M. F., 2011. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları. 446 s.
Ögel B., 2014. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar). I. C. (Altıncı Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 745 s.
Pugnetti G., 2012. Köpek Ansiklopedisi. (Dördüncü Baskı). (Çev. G. K. Duman). Ankara: Arkadaş Yayınevi. (Eserin orijinali 1980‟de yayımlandı). 462 s.
Saikenova D.K., Ibragimov, A.I., 2023. Semantics of fire and its derivatives in the ritual practice of Kazakhs: traditions and modernity. Turkic Studies Journal, Vol. 5., No 2. P. 93-107. DOI: https://doi.org/10.32523/2664-5157-2023-2-93-107
