Саха мәдениетін дамытудағы Шыңғыс Айтматов шығармашылығының маңызы
Қаралымдар: 26 / PDF жүктеулері: 13
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2025-1-130-145Кілт сөздер:
Айтматов, Якутия, мәдениет, ұлттық әдебиет, фольклорлық-мифоло гиялық сюжеттер, интернационализм, аударма, Саха театры, Потапов, Борисов, феномен, байланысАннотация
Мақалада Шыңғыс Айтматовтың саха тіліне аударылған (1966) шығармалар жинағы және оның «Ана – Жер Ана», «Теңіз жағалай жүгірген тарғыл төбет» повестері негізінде П.А.Ойунский атындағы Саха мемлекеттік драма театрында Федот Потапов және Андрей Борисов режиссерлігімен сахналанған (1965, 1982) спектакльдері қарастырылады. Жұмыстың мақсаты – Шыңғыс Айтматов шығармашылығының саха мәдениетінің дамуына ықпалын қарастыру болып табылмақ. Зерттеу әдістемесі тарихи типологиялық, мәдени-тарихи, нақты-аналитикалық, салыстырмалы-салғастырмалы және т.б. түрлі ғылыми әдістерді қолдануды көздейтін кешенді тәсілдерге негізделген.
Шыңғыс Айтматов шығармалары ұлттық болмыспен қатар, халықтар арасындағы байланыстарды қамтитындығымен де ерекшеленеді. Жазушы туған қырғыз халқының өміріндегі өзекті мәселелерді бейнелеу арқылы жаһандық, жалпыадамзаттық
құндылықтарды да қозғай білді, оның қаламынан шыққан туындылар әлем халқын ұлтына, дүниетанымына және дініне бөлмей, тұтас қамтыды әрі шығармашыл тұлғаларға сарқылмас өмірлік шабыт сыйлады. Автордың пікірінше, қырғыз
жазушысының фольклорлық-мифологиялық сюжеттерге терең баруы, ұлттық идеяны бекітуі, жалпыадамзаттық құндылықтар мәселесін қозғауы, «мәңгілік» тақырыптар тұрғысында ой өрбітуі оның шығармашылығын уақытқа тәуелсіз ете отырып, әлем
әдебиетінде айшықты орын алуына мүмкіндік берді.
Жүргізілген ғылыми талдаулар нәтижесінде жазушының шығармашылығы мен қызметі қырғыз бен саха халықтарының ұлтаралық қатынастар бірлігін нығайту жолында маңызды орын алғаны анықталды. Ш. Айтматовтың шығармашылығы мен тұлғасы Сібір мен Саха жазушыларының шығармашылығына зор ықпал етіп, аудармашылық іс
әрекеттің дамуын жаңа деңгейге көтерді. Саха театрының дамуы қырғыз жазушысының есімімен тығыз байланысты. Айтматов феноменін ерекше құбылыс ретінде қарау оның халық театры сахнасында қойылған шығармаларының саха режиссерлері Федот Потапов пен Андрей Борисовтың жоғары деңгейлі қойылымдары мен ірі шығармашылық жетістіктері ғана емес, сонымен қатар республика өнерінің дамуының маңызды
белестері саналады. Жазушы мұрасының бірегейлігі оның шығармалары арқылы саха халқының салт-дәстүрлері мен ұлттық мәдениетін Ресей мен әлемнің мәдени кеңістігіне танытуында жатыр. Шыңғыс Айтматов шығармалары көркем әдебиет әлеміндегі басты оқиға ретінде саналып ғана қоймай, сонымен бірге түрлі мәдениет өкілдерінің өнері арқылы да ортақ тіл табуға мүмкіндік беретін біріктіруші көпірі санатында қызмет атқарды. Оның мысалдары арқылы әдебиеттің мәдени және тілдік кедергілерді жеңу
жолдары түсіндіріледі: ұлтына қарамастан, баршаға түсінікті адамзаттық сезімдер мен толғаныстар туралы әңгіме қозғалады.
Әдебиет
Ала-хайа сарыала (Расцвет над Ала-Тау), 1967. Якутск: Книжное изд-во. 376 с.
Айтматов Ч.Т., 2024. Аҕа туура тэппит туйаҕа (Солдатенок). Күрүлгэн. №4. С. 64-69.
Айтматов Ч.Т., 2016. Илгэлээх ардах (Белый дождь). Якутск: Бичик. 656 с.
Айтматов Ч.Т., 2014. Буурҕалаах тохтобул (Буранный полустанок). Чолбон. №1. С.
-62; №2. 25-46.
Айтматов Ч.Т., 2018. Кыһыл былааттаах тирэхчээним (Тополек мой в красной
косынке). Якутск: Бичик, 141 с.
Айтматов Ч.Т., 2015-2016. Муора кытылынан суурэр Эриэн ыт (Пегий пес, бегущий
краем моря). Чолбон. №12. С. 48-57; №1. С. 37-50; №2. С. 37-55.
Айтматов Ч.Т., 2012. Чыҥыс Хаан үрүҥ былыта (Белое облако Чингисхана). Күрүлгэн
(Водопад). №2. С. 56-102.
Борисова А.А., Максимов Н.И., 2010. Утверждение жизни и духовное вознесение
человека (1961-1982) // Антология Саха театра. Кн. 1. Якутск: Бичик. С.141-180.
Гуринов А.-Арчылан, 2012. После чтения. Күрүлгэн. № 2. С. 103-106.
Дмитриев И.-Сиэн Чолбодук, 2000. Занавес открывается... Москва: Айыына. 199 с.
Зулумян Б.С., 1995. У истоков армянской культуры. Типологические черты //
История национальных литератур. Перечитывая и переосмысливая. Москва: Наследие.
С. 124-134.
Кедрина З.С., 1976. Социалистический реализм и тюркоязычные литературы
Средней Азии и Казахстана в общесоюзном литературном процессе // Тезисы докладов
и сообщений Всесоюзной тюркологической конференции “Тюркоязычные литературы – история и современный литературный процесс”. Алма-Ата, 27-29 сентября 1976 г.
Алма-Ата: Наука. 130 с.
Киндикова Н. М., 2019. Актуальные вопросы современной алтайской литературы.
Горно-Алтайск. 216 с.
Күн кууһар хайатыттан (Солнечная гора), 2017. Якутск: Бичик. 415 с.
Наумов Д., 2016. Заветное слово великого поэта // Айтматов Ч.Т. Белый дождь.
Якутск: Бичик. С. 3-6.
Ойунская С.П., Бурцев Д.Т., Мыреева А.Н., Васильева Д.Е., 2005. Современная проза
// Литература Якутии ХХ века: Историко-литературные очерки. Якутск: Ин-т гуман.
исслед. С. 376-424.
Окорокова В.Б., 2018. Дмитрий Наумов – летописец якутской жизни. Якутск:
Издательский дом СВФУ. 238 с.
Садыков А., 1976. Роль Чингиза Айтматова в сближении литератур // Тезисы докладов
и сообщений Всесоюзной тюркологической конференции “Тюркоязычные литературы – история и современный литературный процесс”. Алма-Ата, 27-29 сентября 1976 г.
Алма-Ата: Наука. 130 с.
Сайфулина Ф.С., Арзамазов А.А., 2023. Тюркские и нетюркские этнохудожественные
перекрестки Урала, Западной Сибири и Крайнего Севера: опыт моделирования новых
межлитературных общностей. Казань: Редакционно-издательский центр «Школа». 216
с.
Семенова В.Г., 2022. Научная биография А.И. Софронова-Алампа: роль личности в
истории народа. Якутск: Издательский дом СВФУ. 316 с.
Сивцев С.Н.-Доллу, 2000. Вспоминая прошлое… Якутск: Сахаполиграфиздат. 208 с.
Суорун Омоллон, 1975. Якутскому драматическому театру имени П.А. Ойунского 50
лет // Якутский театр. Якутск: кн. изд-во. С. 5-39.
Чусовская В.А., 2006. Путь к театру олонхо: Творчество режиссера Андрея Борисова.
Якутск: Бичик. 192 с.
Жүктеулер
Жарияланды
Дәйексөзді қалай келтіруге болады
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2025 Turkic Studies Journal
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-Коммерциялық емес 4.0 халықаралық лицензиясы.
