Түркі қағанаттары мен Қытай империясы арасындағы мәдени ықпалдың негізгі аспектілері
Қаралымдар: 7 / PDF жүктеулері: 13
DOI:
https://doi.org/10.32523/%202664-5157-2024-4-36-52Кілт сөздер:
Бірінші және Екінші Түркі қағанаттары, ерте ортағасырлық Қытай, мәдениеттердің өзара ықпалы, дипломатия, дін, өнер, түркі тарихыАннотация
Мақалада Бірінші және Екінші Түркі қағанаттары мен Чжоу, Ци, Суй және ерте Тан әулеттері кезеңіндегі ерте ортағасырлық Қытай империясының өзара мәдени ықпалы зерттелген. Хронологиялық зерттеу объектісі ретінде мақала авторлары б.з. VI-VII ғасырларды қарастырады. Біздің дәуіріміздің VI ғасырында алғашқы түркі мемлекеті – Түркі қағанаты құрылды, ол тез арада Қытай империясы үшін маңызды геосаяси көршіге айналды, оның тарихи дамуы Қытай империясымен сыртқы саяси байланыстармен тығыз байланысты болды, өйткені ол қағанаттың өркендеу кезеңінде ең жақын одақтас, ал құлау кезеңінде ең зор қатер еді. Қытай мәдениетінің ықпалы қағанаттың алғашқы кезеңдерінен-ақ байқалады, ол дипломатиялық байланыстар мен тығыз сауда қатынастары арқылы іске асты. VII ғасырда Ежелгі түріктер жарты ғасыр бойы мемлекеттілігінен айырылып, Тан империясына бағынышты болды. Осыған қарамастан, дәл осы уақытта түркі мәдениетінің Қытай мәдениетіне ықпалы күшейе түскені көрінеді. Мәдениеттердің өзара ықпалы келесі салаларда байқалады: дін, түрлі дәстүрлер, өнер, музыка, материалдық мәдениет заттары, сәулет және т. б.
Түркі қағанаттары мен Қытай империясының рухани және материалдық мәдениеттерінің өзара ықпалын зерттеу мемлекеттер арасындағы дипломатиялық қатынастардың аспектілерін,
олардың арасындағы сыртқы саяси вектордың даму себептерін жақсы түсінуге мүмкіндік береді.
Мақалада тарихи дереккөздерге талдау жасалды және археологиялық, антропологиялық материалдар пайдаланылды, жүйелі кешенді талдау әдістері қолданылды.
Әдебиет
Байтенов Э.М., 2012. Раннесредневековые надписи в Тарбагатае (Восточный Казахстан) // Сборник материалов международного научно-практического семинара «Историко-культурное наследие и современная культура». Алматы, 2012, С. 48-51. [Электронный ресурс] – URL: https://www.arheology.kz/2016-01-24-13-26-14/275-rannesrednevekovye-nadpisi-v-tarbagatae-vostochnyjkazakhstan.html (дата обращения: 20.10.2024).
Бичурин Н. Я., 1950. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. T.1. М., Л.: Издательство АН СССР. 379 с.
Ганиев Р.Т., 2017. Древние тюрки и Китай в 553–581 гг.: приемы и методы внешней дипломатии // Вестник Томского государственного университета. №418. С. 78-84.
Гумилев Л.Н., 1967. Древние тюрки. М.: Наука. 504 с.
История Китая с древнейших времен до начала XXI века: в 10 т. Т. III: Троецарствие, Цзинь, Южные и Северные династии, Суй, Тан (220 – 907). 2014. М.: Восточная литература РАН. 991 с.
Кляшторный С.Г., 1964. Древнетюркские рунические памятники как источник по истории Средней Азии. М.: Наука. 214 с.
Кляшторный С.Г., Лившиц В.А., 1971. Согдийская надпись из Бугута. М.: ГРВЛ. С. 121-146.
Кызласов И.Л., 2001. Смена мировоззрения в Южной Сибири в Раннем средневековье (идеи единобожья в енисейских надписях) // Древние цивилизации Евразии. История и культура. М.:Восточная литература. С. 243-270.
Сейдаметов Э.Х., Кадыров Р.Р., 2016. Погребальные обряды тюрков в средневековье // Наука, образование и культура. № 5 (8). С. 14-17.
Серегин Н.Н., 2013. Китайские изделия из памятников раннесредневековых тюрок Центральной Азии // Теория и практика археологических исследований. №1 (7). С. 49-72.
Серегин Н.Н., 2014. Об эволюции социальной системы раннесредневековых тюрок Центральной Азии в период зависимости от Китая// Известия Алтайского государственного университета, vol. 1. no. 4 (84). С. 211-215.
Серегин Н.Н., Чен А., 2020. Китайский импорт из памятников тюрок Центральной Азии (VI-XI вв. н.э.): динамика распространения, историко-культурный контекст // Вестник Томского государственного университета. История. №66. С. 181-189.
Шаймердинова Н.Г., 2014. Древнетюркская картина мира в текстах письменных памятников: учеб.пособие. Астана: ЕНУ. 261 с.
Barfield T.J., 1992. The Perilous Frontier. Nomadic Empires and China 221 BC to AD 1757. Cambridge, MA & Oxford, UK: Blackwell Publishers. 248 p.
Liu Mau-Tsai, 1957. Kulturelle Beziehungen Zwischen den Ost-Türken (= T’u-Küe) und China // Central Asiatic Journal. Vol. 3. No. 3. P. 190-205.
Maue D., Ölmez M., de la Vaissière E., Vovin A., 2018. The Khüis Tolgoi inscription // Ideas behind symbols – languages behind scripts: Proceedings of the 60th Meeting of the Permanent International Altaistic Conference (PIAC). Székesfehérvár, August 27- September 1 2017. Szeged: University of Szeged. 162 p.
Öztürk N.P., 2023. Tang Hanedanlığı Dönemi Çin Müziği ve Türk Kavimlerinin Çin Müziğine Etkileri // Bilig. №105. P. 55-78.
Porció T., 2015. The Turkic peoples of Central Asia and Buddhism // Mongolica Pragensia ’15 Linguistics, Ethnolinguistics, Religion and Culture Volume 8, No. 2. P. 15-42.
Skilling P., 2021. Questioning the Buddha: A Selection of Twenty-Five Sutras. New York: Simon and Schuster. 680 p.
Taşağıl A., 2021. Gök-Türkler I-II-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 475 p.
Taşağıl A., 2013. Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 206 p.
