Қаңқа қала-бекінісін археологиялық тұрғыдан зерттеу: көшпенділер мен диқандар арасында
Қаралымдар: 71 / PDF жүктеулері: 61
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2024-2-57-73Кілт сөздер:
Ташкент, Қаңқа, Сырдария, ғибадатхана, мешіт, кірпіш, Ахсикент, асхана, әлеуметтік-мәдени бейімделу, табиғи ортаға бейімделуАннотация
Мақала б.з.б. 3 ғасырдан б.з. 12 ғасырға дейін болған Ташкент оазисінің көне
мәдени орталығының қазба жұмыстарына арналған. Қаңқа ескі бекінісі Сырдарияның оң жағасындағы аса ірі қала орталықтарының бірі болып саналады. Бекіністің зерттеу жұмыстары 20 ғасырдың 30-60 жылдары жүргізілгеніне қарамастан, ескерткіш күні бүгінге дейін археологиялық зерттеуді қажет ететін нысан болып қала бермек.
Бекініс қамалдан, бір-біріне жапсарлас көрінетін, әрқайсысы үш тараптан мықты қорғаныс қабырғаларымен қоршалған үш шахристаннан және рабадтың маңынан тұрады. Төртінші тарапта өзен жағасы олардың ортақ шекарасы болған, оның бойында да қабырға орналасқан.
Ірі монументалды құрылыс түрінде көрініс тапқан қалалық ғибадахана 1 шахристанды қазған кезде ашылған маңызды нысан болып табылады. Айналма дәліздермен қоршалған төртбұрышты зал ғибадатхана кешенінің орталығы болған. Ғибадатхананың қабырғасы кескіндемелермен және бедерлі сылақпен әшекейленген. Бекіністегі жаңа зерттеулер қалалық ғибадатхананың шығыс бөлігінде, кешеннің болжамды кіре берісі болып саналатын орында жүргізілді. Қаңқа
ескерткішіндегі археологиялық қазбалар ежелгі Орта Азияның көшпенділері, бақташылары мен диқандары мекендеген аумақтардың шекарасындағы қала-бекіністің өмірі туралы қызықты
ақпарат берді. Зерттеулер байырғы көшпенділердің Орталық Азияның кең байтақ кеңістігінде өмір сүрген ежелгі өркениеттердің білімі мен мәдениетін, ғылыми жетістіктерін таратуда
маңызды рөл атқарған болуы ықтималдығын көрсетеді. Олардың кең ауқымды көші-қоны және әр алуан мәдениеттермен байланысы түрлі өңірлер арасындағы білім мен технология алмасуына септігін тигізген болуы мүмкін.
Әдебиет
Абдуллаев К., 1975. Археологическое изучение городища Канка (1969-1972) // ИМКУ, Вып.
Ташкент: Фан. С. 128-154.
Абдуллаев К.А., 1974. Уникальная находка терракотового фриза // ОНУ, №2. Ташкент. Фан.
С.45-47.
Анарбаев А., 2013. Ахсикет – столица древней Ферганы. Ташкент: Тафаккур. 538 с.
Бичурин И.Н., 1950. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние
времена, Часть 2. Москва. 338 с.
Богомолов Г.И., Гендельман П.И., 1990. Металлические изделия с городища Канка // ИМКУ.
Вып. 24. Ташкент: Фан. С. 93-106.
Богомолов Г.И., Гендельман П.И., 1991. Бытовые металлические предметы с городища Канка
// ИМКУ. Вып. 25. Ташкент: Фан. С. 137-148.
Богомолов Г.И., 1995. О христианстве в Чаче // Из истории древних культов Средней Азии.
Христианство. Ташкент: Главная редакция энциклопедий. С. 71-78.
Богомолов Г.И., Мусакаева А.А., 2020. Клад металлических изделий и другие уникальные
находки с городища Канка // Археология Узбекистана, №1 (20). С. 7-16.
Буряков Ю.Ф., 1975. Историческая топография древних городов Ташкентского оазиса
(историко-археологический очерк Чача и Илака). Ташкент: Фан. 202 с.
Буряков Ю.Ф., Богомолов Г.И., 2009. Канка // Археология Ташкентского оазиса. Ташкент. С.
-25; 69-73; 117-121.
Гулямов Я.Г., Буряков Ю. Ф., 1969. Об археологических исследованиях на городище Афрасиаб
в 1967-1968 гг. // Афрасиаб. Отв.ред. Я. Г. Гулямов. Вып.1. Ташкент: Фан. С. 268-293.
Джуракулов М.Д., Крикис Я.К., 1969. Раскопки здания 9-10 вв. на городище Афрасиаб //
Афрасиаб. Отв.ред. Я. Г. Гулямов. Вып.1. Ташкент: Фан. С. 312-316.
Кабанов С.К., 1969. Стратиграфический раскоп в северной части городища Афрасиаб.
Афрасиаб. Отв.ред. Я. Г. Гулямов. Вып. 2. Ташкент: Фан. С. 16-84.
Кубаев С.Ш., 2022. История культуры строительства жилых помещений на территории Узбекистана
// Узбекистан на пересечении мировых цивилизаций. Ташкент: Baktria Press. С.117-172.
Кубаев С.Ш., 2023. Появление и развитие отопительных систем на территории Узбекистана
// Народы и религии Евразии. Т. 28. № 4. Барнаул: Изд. Алт.унив. С.133-141.
Лебедева Т.И., 1986. О самаркандских тагхона // История материальной культуры
Узбекистана. Вып.20. Ташкент: Фан. С. 136-145.
Лебедева Т.И., 1987. Тагхона в цитадели Тимура // История материальной культуры
Узбекистана. Вып.21. Ташкент: Фан. С. 151-154.
Массон М.Е., 1953. Ахангеран. Археолого-топографический очерк. Ташкент. 144 с.
Шишкина Г.В., 1969. Городской квартал VIII – нач. XII в. На северо-западе Афрасиаба //
Афрасиаб. Отв.ред. Я. Г. Гулямов. Вып. 2. Ташкент: Фан. С. 117-156.
Шарахимов Ш.Ш., 1969. Квартал гончаров X – нач. XI в. на северо-западе Афрасиаба //
Афрасиаб. Отв.ред. Я. Г. Гулямов. Вып. 2. Ташкент: Фан. С. 224-228.
Amirmasood Nakhaee Sharif, Sanaz Keshavarz Saleh, Sadegh Afzal, Niloofar Shoja Razavi,
Mozhdeh Fadaei Nasab and Samireh Kadaei, 2022. Evaluating and Identifying Climatic Design
Features in Traditional Iranian Architecture for Energy Saving (Case Study of Residential Architecture
in Northwest of Iran) // Hindawi. Complexity. Volume 2022, Article ID 3522883, 12 p. https://doi.
org/10.1155/2022/3522883
Mahdavinejad M., Javanrudi K., 2012. Assessment of Ancient Fridges: A Sustainable Method to DOI: https://doi.org/10.5539/ach.v4n2133
Storage Ice in Hot-Arid Climates // Asian Culture and History. Vol. 4. No. 2; July 2012. https://
doi:10.5539/ach.v4n2p133 DOI: https://doi.org/10.5539/ach.v4n2p133
Pliny, 1947-1958. Natural history. With an English transl. by Rackham. Vol. 6. London.
