Тарихи-мәдени дискурс контексіндегі Алтын Орда әдебиеті


Қаралымдар: 53 / PDF жүктеулері: 44

Авторлар

  • Әлімжан Хамраев М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты

DOI:

https://doi.org/10.32523/2664-5157-2024-3-175-195

Кілт сөздер:

Алтын Орда, қарахан өркениеті, әдеби дискурс, қоғамдық талап, суфизм, этно мәдениет, нәсілдер мен тілдердің алуандығы

Аннотация

Алтын Орда дәуіріндегі әдебиет мемлекеттік құрылыстың негізін нығайтуда ең көрнекті идеологиялық рөл атқара бастады. Уақыт пен қоғам талабымен тығыз байланыста әлеуметтік-мәдени проблемаларды көрсету қажеттілігі артты. Мемлекеттік құрылым әртүрлі
ұрпақ-нәсілдік, конфессиялық және этникалық топтардың объективті бірлігін талап етті. Бұл
қоғам негізіне нұқсан келтіруі мүмкін әртүрлі әлеуметтік және этникалық топтар арасындағы
бітпейтін тартыстар мен текетірестерді, қақтығыстарды тоқтату үшін қажет болды. Империяның іргетасын нығайтуға қажетті моральдық принциптерді анықтаудың мақсатқа сай екендігі объективті түрде алға шығарылды. Мұндай миссия сөз өнеріне жүктелді, ол мемлекеттік талаптарға сай айтарлықтай әсер етті.
Реванди Хорезмидің «Мұхабатнаме», Рабғузидің «Қисас ул әнбие», Құтбтың «Хосроу мен Ширин», Сайф Сараидың «Гүлістан бит-түрки» мен «Сухеил мен Гүлдерсен», Хусам Катибтің «Жумжума сұлтан» және т.б., шығармаларының арқасында ғылыми әлем діннің қызметі мен Алтын Орданың рухани мәдениетінің эволюциялық даму дәрежесі туралы ақпарат алады. Ұлан ғайыр аумақта біртұтас үкімет пен бірыңғай заңдар орнату қажеттілігі халықтардың нәсілдері мен олардың тілдерінің, әлеуметтік-мәдени және діни идеяларының әртүрлілігіне тікелей байланысты болды. Шығармашылық тұлғалардың алдында әртүрлі діни нанымдағы халықтарды дүние мен ғаламның жаратылуы мәселелерінде ислам ұстанымының адалдығына сендіру міндеті тұрды. Алтын Орданың құрылу дәуірінде дін және мәдениет қайраткерлері біртұтас «Илаһ» – бар (болмыс) ұғымының пайда болу генезисін нақты және негізді түсіндіре алды.

Автор өмірбаяны

Әлімжан Хамраев, М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты

филология ғылымдарының докторы, бас ғылыми қызметкер

Әдебиет

Абу Рейхан Беруни, 2020. Избранные произведения. Т. 4. Перевод с арабского У.Каримова. 312 с.

Аканов К., 2022. Рецензия на книгу Б.Г. Аягана: «История улуг улуса – Золотой орды»: курс лекций. Алматы: ТОО «Литера-М». 224 c. // Отан тарихы. №3 (99). С. 236-238. DOI: https://doi.org/10.51943/1814-6961_2022_3_236

Аманжолов К.Р., 2005. Түркі халықтарының тарихы. Алматы. 304 б.

Амонова З.К., 2011. Вопросы влияния хуруфитского ордена на узбекскую классическую литературу ХV-ХVІІ веков // Вестник Челябинского государственного университета. №11 (226). Серия: Филология. Искусствоведение. Вып. 53. С. 8-11.

Ата А., 2006. «Рабгези». Энциклопедия ислама турецкого религиозного фонда, 34. Анкара. С. 377-378. DOI: https://doi.org/10.1053/j.mpmed.2006.08.001

Ахметов А.И., 2013. «Хосров и Ширин» Кутба (История изучения) // Вестник Казанского государственного университета культуры и искусств. С. 76-77.

Әбілғазы Б., 2006. Түрік шежіресі. Алматы: Ана тілі. 200 б.

Әдеби жәдігерлер, 2008. 20 Т. Алматы: «Таймас» баспа үйі, Т.8.: Насируддин Бурһануддин Рабғұзи.

Баймуканов А.К., 2020. Ислам в Золотой Орде // Проблемы изучения истории Золотой Орды: выявление и интерпретация исторических источников: сбор. матер. научн.-практической конференции. Петропавловск: СКУ им. М. Козыбаева. 168 с.

Баллод В.Ф., 1923. Старый и новый Сарай, столицы Золотой Орды. Казань. С. 63.

Бартольд В.В., 2019. Тюрки. 12 лекций по истории тюркских народов Средней Азии // В.В. Бартольд. Москва: Издательство Юрайт. 154 с.

История изучения Востока в Европе и России, 1925. Лекции, прочитанные в университете и в Лениградском институте живых восточных языков. Издание второе. Л. 318 с.

Боровков А.К., 1946. Алишер Навои как основоположник узбекского литературного языка//Алишер Навои. Сборник статей / Под редакцией Боровкова А.К.. М., Л.: Изд. АН СССР. Т. 3. С. 104.

Баймуканов А.К., 2020. Ислам в Золотой Орде // Проблемы изучения истории Золотой Орды: выявление и интерпретация исторических источников: сбор. матер. научн.-практической конференции. Петропавловск: СКУ им. М. Козыбаева. 168 с.

Васильев Л.С., 1998. История религий Востока. М. 301 с.

Глухов С.В., 2019. Сотворение человека по шумеро-аккадским источникам// Социальные и гуманитарные науки. Отечественная и зарубежная литература. Сер. 3: Философия. Реферативный журнал РАН. С. 89-96.

Греков Б.Д., Якубовский А.Ю., 1950. Золотая Орда и ее падение. Москва: Издательство «Наука». М-Л. 478 с.

Древние авторы о Средней Азии (VI в.до н.э. – III в.н.э.), 1940. Ташкент. 171 с.

Жураев Ж., 2015. Ўзбек адабиётидаги илк марсия // Шарқ юлдузи. № 6. С. 10-21.

Идельбаев М.Х., 2016. О тюркоязычных дастанах золотоордынской эпохи //Международный журнал экспериментального образования. №10-2. С. 211-215.

Измайлов И., 2018. Ислам в Золотой Орде. Автор серии «История татар» Б. Л. Хамидуллин. Казань: Татар.кн.изд. 63 с.

Источниковедение истории Улуса Джучи (Золотой Орды). От Калки до Астрахани. 1223 1556, 2001. Материалы международного семинара Казанского государственного университета. Казань. 428 с.

Камалов А., 2017. Тюрки и иранцы в Танской империи. Алматы: Мир. 384 с.

Кумеков Б.Е., 2020. Аналитический обзор средневековых сочинений о кыпчаках периода Золотой Орды // Проблемы изучения истории Золотой Орды: выявление и интерпретация исторических источников: сбор. матер. научн.-практической конференции. Петропавловск: СКУ им. М. Козыбаева. 168 с.

Қыдыр Т., 2015. «Мұғинул-мүрид» (ХІҮ ғ.) шығармасының поэтикасы // KazNU Bulletin. Oriental series. № 2 (72). 155-158 б.

Малов С.Е., 1930. Мусульманские сказания о пророках по Рабгузи. Записки Коллегии Востоковедов. Т.1.V, (в честь ак. Крачковского) Л. С. 507-524.

Миннегулов Х.Ю., 1976. Сәйф Сараи: Турмышы и һәм ижаты (жизнь и творчество). Казань. 231 с.

Миргалеев И.М. 2012. Сведения ал-Хадж Абд ал-Гаффара Кырыми об исламизации в Золотой Орде // Ислам и власть в Золотой Орде: сб.статей (Под ред. И.М. Миргалеева, Э.Г. Сайфетдиновой). Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ. 332 c.

Навои Алишер, 1970. Сочинения в 10 томах. Т. 10. Ташкент: Фан.

Насируддин Бурһануддин Рабғұзи, 2018. Пайғамбарлар қисасы (Құраст. Т. Қыдыр). Алматы. 480 б.

Нуриева Ф.Ш., Сайфетдинова Э.Г., 2018. Религиозный трактат «Нахдж ал-Фарадис»

Махмуда ал-Булгари (1358 г.) как источник по истории духовной культуры Золотой Орды // Золотоордынское обозрение. Т. 6, № 1. С. 85-100. DOI:10.22378/2313-6197.2018-6-1 DOI: https://doi.org/10.22378/2313-6197.2018-6-1

Оспанов С.И., 2009. Тәңірлік пен заратуштралық ілімі зерттеудің ғылыми практикалық мәселелері. Алматы: «Арыс» баспасы. 424 б.

Пайғамбарлар қисасы (Құраст. Т. Қыдыр), 2018. Алматы. 480 б.

Рабгузи (Наср-ад-дин), 1899. Кисас аль-анбия (Рассказы о Пророках). Ташкент: Типолитография «Порцевых». 532 с. Рабғузий Н.Б., 1990. Қиссаси Рабғузий (Масъул ухаррир Н.А. Асилова). К.І. Т.: Езувчи. Б. 103-104.

Рудаков В.Н., 2012. Концепция ордынского «ига» и отношения с Ордой в русском общественном сознании второй половины XIII-XVI веков. Вестник МГИМО. (4(25)). C. 24-32. https://doi.org/10.24833/2071-8160-2012-4-25-24-32 DOI: https://doi.org/10.24833/2071-8160-2012-4-25-24-32

Рустамов Э., 1965. Узбекская поэзия в первой половине XV века. М. 204 c.

Сборник материалов, относящихся к истории Золотой Орды, 1941. II. Извлечение из персидских сочинений, собранных В.Г. Тизенгаузеном и обработанных А.А. Ромаскевичем и С.Л. Волиным. М.-Л.: Издательство Академии наук СССР. С. 305 с.

Сулейманов М., 2019. Роль Хафиза Хорезми в развитии тюркоязычной поэзии // Тюрко-монгольский мир: история и культура: материалы международной конференции, посвященной 90-летию со дня рождения С.Г. Кляшторного. М.: Наука-Восточная литература. С. 193-199.

Сулаймонов М., 1981. Хофиз Хоразмий. Девон. 1-китоб. Сўз боши. Ташкент. С. 3-15.

Сулаймонов М., 2019. Роль Хафиза Хорезми в развитии тюркоязычной поэзии / Тюрко-монгольский мир: история и культура. М. C. 195.

Тайман С.Т., Аубакирова К., 2022. Мәмлүктер билігі кезеңдегі (ХШ-ХҮ ғ.) түркі-араб қатынастартарының алғы шарттары және оған әсер еткен факторлар // Отан тарихы, №3 (99)7. Б. 36-43.

Татарский энциклопедический словарь, 1998. Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ. 703 с.

Тюркологический сборник, 1975. Москва: Издательство «Наука». 279 с.

Тюркологический сборник, 2002. Золотая Орда и ее наследие (под ред. С.Г. Кляшторного и др.). М.: Изд-во «Восточная литература РАН». 302 с.

Угринович Д.М., 1986. Психология религии. М.: Изд. Политиздат. 352 с.

Утемиш–хаджи, 1992. Чингиз-наме / Факсимиле, перевод, транкрипция, текстологическое примечания, исследование В.П. Юдина. Комментарии и указатели М.Х. Абусеитовой. Алма-Ата: Гылым. 296 с.

Хан Узбек: между империей и исламом (структуры повседневности), 2017. Книга-конспект. СПб.: Евразия. 400 с.

Хара-Даван Э., 1992. Чингиз-хан как полководец и его наследие. Культурно-исторический очерк Монгольской империи ХII-ХIV веков. Алма-Ата: Крамдс-Ахмед Яссауи. 272 c.

Хоразмий Хофиз шеъриятидан, 1980. Ташкент: Ўз КПМК нашрёти. 120 б.

Хисамов Н.Ш., 2006. Кол Гали һәм төрки йосыфнаме. Казан: Татар. кит. нәшр. 208 б.

Юрченко А.Г., 2017. Золотая Орда: между Яссой и Кораном. Начало конфликта. СПб.: Евразия. 368 с.

Ата А., 2013. Harezm Turkcesi Eserleri Siyasi Gucle Kulturel Gucun Orantili Bir Yansimasi midir? // Yalim Kaya Bitigi: Osman Fikri Sertkaya Armagani. - Ankara, Turk Kulturunu Arastirma Enstitusu. B. 137-145.

Ecman J., 1956. Nehcu l-Faradis I, Tipki Basim. Ankara. 444 s.

Kabadayi O., 2017. Jetpis jıl burın jarïyalanğan «Rabgez sïntaksïsi» şığarması Äl-Rabğwzïdiñ «Kïsas äl-Anbïya» turalı oyları. Bïblïografïyalıq oçerk // JOTS, №1 (1). Аnkara. B. 76-97.

Жүктеулер

Жарияланды

2024-09-13

Дәйексөзді қалай келтіруге болады

Хамраев, Ә. (2024). Тарихи-мәдени дискурс контексіндегі Алтын Орда әдебиеті. Turkic Studies Journal, 6(3), 175–195. https://doi.org/10.32523/2664-5157-2024-3-175-195

Журналдың саны

Бөлім

Әдебиет және Фольклор