Случайная находка железного акинака с антенновидным навершием

Архат Каирмагамбетов; Ақан Оңғарұлы; Рустем Дарменов

doi:10.32523/2664-5157-2023-1-36-48

Авторлар

Архат Каирмагамбетов Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі
Ақан Оңғарұлы Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты
Рустем Дарменов Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі

DOI:

https://doi.org/10.32523/2664-5157-2023-1-36-48

Кілт сөздер:

Ақинақ, сабының басы, балдақ, темір, жақыннан ұрыс салу қаруы, қару-жарақ, кездейсоқ табылым, типология, ерте темір дәуірі, Шығыс Қазақстан

Аннотация

Ежелгі заманнан қару-жарақ арнайы мақсаттағы бұйым болды, оны сатып алып, қастерлеп, өзімен бірге о дүниеге алып кеткен. Жерлеу ескерткіштерінде қылыш,
қанжар, пышақтардың болуы тек хронологияны ғана емес, ежелгі дәуірдегі мәдени-этникалық байланыстардың ізін аңғаруға да мүмкіндік береді. Бірақ, өкінішке қарай, іс жүзінде қару-жарақ әрқашан қозғалмаған бастапқы күйінше және жабық кешендерде табыла бермейді. Бұл сипаттағы материалдардың басым көпшілігін кездейсоқ табылымдар құрайды. Авторлар «кездейсоқ табылымдар» деп арнайы іздестіру жұмыстарынсыз ойда-жоқта табылған археологиялық
артефактілерді атап көрсетеді. Табылымның бұл түрі ескерткіштен бөлек болып, оның жерлеу рәсіміндегі рөлі туралы жалпы түсінік бере алмайтындығына қарамастан, ақинақтың белгілі бір аумақта жатуының өзі таралау аймағының маркері болып табылады. Осындай олжалардың бірі – Шығыс Қазақстандағы Мариногорка ауылының маңынан табылған, сабының бас жағы антенна тәріздес және балдағы «тұйық» бұрыштанып сынған ақинақ. Мақаланың мақсаты кездейсоқ табылған темір ақинақты барлық өлшемдерін, морфологиялық сипаттамасын, ұқсас қару-
жарақтармен салыстырмаларын және т.б. келтіре отырып, ғылыми айналымға енгізу. Сонымен қатар, ақинақтың осы түріне және оның айырықша белгілеріне қатысты терминологиялық атауларды (сабының басы, балдағы, сабы) талдау қарастырылды. Ақинақ – үлкен аумаққа таралған және мерзімі б.з.д. IV-III ғасырлардан ерте емес «прохоров» типті қаруға жатады.

Автор туралы мәлімет

Архат Каирмагамбетов, Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі

PhD докторант

Ақан Оңғарұлы, Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты

тарих ғылымдарының кандидаты, бас директор

Рустем Дарменов, Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі

жетекші ғылыми қызметкер

Әдебиет

Гуцалов С.Ю., 2004. Древние кочевники Южного Приуралья VII–I вв. до н. э. Уральск. 136 с.

Денисов А.В., 2012. К вопросу о размерных характеристиках клинкового оружия VII-IV вв. до н.э. с территории Самарского Поволжья и Южного Приуралья // «Кадырбаевские чтения-2012». Материалы III международной научной конференции. Актобе. С. 154-158.

Иванов Г.Е., 1987. Вооружение племен лесостепного Алтая в раннем железном веке //

Военное дело древнего населения Северной Азии. Новосибирск. 220 с.

Иванов С.С., 2018. Кинжалы и мечи раннесарматского облика с эллипсоидными рукоятями в Средней Азии // Мир большого Алтая. № 4 (1). С. 167-176.

Иванов С.С., 2008. Кинжалы ранних кочевников Семиречья и Тянь-Шаня // Древние и средневековые кочевники Центральной Азии: сборник научных трудов / Отв. ред А.А. Тишкин. Барнаул: Азбука. 256 с.: ил.

Кадырбаев М.К., Курманкулов Ж. К., 1977. Материалы раскопок могильника Бесоба //

Археологические исследования в Отраре. Алма-Ата: Наука. С. 103-114.

Кожомбердиев И.К., 1977. Основные этапы истории культуры Кетмень-Тюбе // Кетмень-Тюбе: археология и история / Под. ред. В. М. Плоских, Д. Ф. Винника. Фрунзе: Изд-во «ИЛИМ». С. 9-24.

Кокорина С.Ю., 2008. Меч, акинак, кинжал – какой термин выбрать? (к постановке проблемы) // Археологические вести. Вып. 15. Москва. С. 75-83.

Кочеев В. А., 1995. Два кинжала из Горного Алтая // Известия лаборатории археологии:

межвузовский сборник научных трудов. Горно-Алтайск: Изд-во ГАГУ. С. 83-84.

Литвинский Б.А., 2001. Храм Окса в Бактрии. Т.2. Бактрийское вооружение в древневосточном и греческом контексте. Москва: Изд-во «Восточная литература». 528 с.

Мамедов А.М., Денисов А. В., 2017. Ранние мечи и кинжалы Волго-Уральского региона с навершием в виде изогнутого бруска // Археологическое наследие Центрального Казахстана: изучение и сохранение. Сборник научных статей, посвященный 70-летию организации Центрально- Казахстанской археологической экспедиции Академии наук Казахстана. Алматы: Научно-исследовательский центр истории и археологии «Бегазы-Тасмола». Алматы. Т.2. С. 219-225.

Мельникова О.М., 2008. Методология отечественной археологии: стихия традиции или интуитивный поиск обоснованного выбора // Вопросы археологии Урала: сборник научных трудов. Екатеринбург; Сургут, Вып. 25. С. 6-13.

Могильников В.А., 1997. Население Верхнего Приобья в середине – второй половине I

тысячелетия до н. э. Москва. 195 с.

Мошкова М.Г., 1963. Памятники прохоровской культуры // Археология СССР. Свод археологических источников. Москва. 55 с.

Погодин Л.И., 1998. Вооружение населения Западной Сибири раннего железного века. Омск: Омский госуниверситет. 84 с.

Сейткалиев М., 2013. Кинжалы с волютообразным навершием в свете миграционной концепции // Вестник МИЦАИ. Выпуск 17. С. 3-18.

Симоненко А.В., 1984. Сарматские мечи и кинжалы на территории Северного Причерноморья // Вооружение скифов и сарматов. Киев. С. 129-147.

Смирнов К.Ф., 1961. Вооружение савроматов // МИА. № 101. М.: АН СССР. 162 с.

Таиров А.Д., Ульянов И.В., 1996. Случайные находки оружия ближнего боя из коллекции

лаборатории археологических исследований Челябинского университета // Материалы по

археологии и этнографии. Челябинск. С. 139-147.

Таиров А.Д., 2019. Южный Урал в эпоху ранних кочевников / А.Д. Таиров // История Южного

Урала: в 8 т. Т. 3. Челябинск: Издательский центр ЮУрГУ. 400 с.

Фризен О.И., Яблонский Л. Т., 2017. Клинковое оружие ранних кочевников Южного Приуралья: культурно-хронологичекий аспект // История оружия и военного дела. № 1 / Часть

Эпоха раннего железного века. УДК 903.22(218) “638” (082). С. 103.

Хабдулина М.К., 1994. Степное Приишимье в эпоху раннего железа. Алматы: Ракурс. 170 с.

Хабдулина М.К., 2019. Новое в изучении Тасмолинской археологической культуры Сарыарки // Turkic Studies Journal. № 2 (1). С. 21-33.