Шапошников Александр Константинович: ғылым мен шығармашылықтағы өмір
Қаралымдар: 207 / PDF жүктеулері: 122
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2022-4-149-170Аннотация
Мақаланың қысқаша мазмұны. Мақала филология ғылымдарының кандидаты, философия
докторы (PhD), РҒА В.В.Виноградов атындағы Орыс тілі институтының этимология және
ономастика бөлімінің қызметкері Александр Константинович Шапошниковты еске алуға
арналған. Нинель Зейналовна Гаджиеваның шәкірті ретінде ұстазының компаративистика,
түркітану және алтаистика саласындағы ой-пікірлерін қабылдады, осылардың барлығы
кейіннен А.К. Шапошниковтың кандидаттық диссертациясында, сондай-ақ көптеген ғылыми
басылымдарда көрініс тапты. Кейін оның ғылыми жетекшісі көрнекті ғалым, академик Олег
Николаевич Трубачев болды. Академиктің талантты шәкірті ұстазының ізденісін жалғастыра
отырып, белгілі лексикограф, этимолог, бірқатар академиялық, ғылыми-көпшілік еңбектер мен
аудармалардың авторы және құрастырушысы болды. «Реликті тілді қайта құру тәжірибесі (Хазар
қағанатына байланысты материалдар бойынша)» тақырыбындағы кандидаттық диссертациясы
1992 жылы Н.Г. Гаджиева мен О.Н. Трубачевтің жетекшілігімен орындалды. Бұл зерттеу бағыты
А.К. Шапошниковтың тарихи лексикографиямен, этимологиямен, ежелгі ономастикамен,
мифологиямен, сондай-ақ ежелгі мәтіндер аудармаларымен (ежелгі грек, латын тілдерінен) байланысты ғылыми қызығушылықтарының саласын анықтай отырып, оның барлық кейінгі
қызметінің бастапқы нүктесі болды. Бірнеше жыл бойы ол РҒА академигі О.Н.Трубачевті еске
алуға арналған «Солтүстік Қара теңіз: славян мәдениетінің бастауы» циклінің жыл сайынғы
оқуларының жетекшісі болды.
А.К. Шапошников Қазақстанға бірнеше рет келіп, лингвистикалық форумдарға қатысты,
этимологиялық іздестірулермен, түркі-славян тілдік байланыстарымен, әртүрлі кезеңдердегі
орыс жазба ескерткіштерінің тілімен айналысатын қазақстандық ғалымдармен тығыз жұмыс
істеді және ең бастысы, славян тілдеріндегі түркі тілдерінің лексикографиялық сипаттамасы
бойынша бірлескен (қазақстандық ғалымдармен) халықаралық жобаға қатысты және дәрістер
оқыды. 2013-2014 жылдары А.К. Шапошников қазақстандық ғалымдармен бірлесіп «Шығыс
славян тілдеріндегі түркі тілдік бірліктерінің корпусы: кірігу жолдары және бейімделуі» жобасы
бойынша жұмыс істеді, оның мақсаты гетерогенді және біртекті тілдердегі түркі тілдерінің
семантикасы мен жұмыс істеу ерекшеліктерін кешенді синхронды және диахрондық зерттеу,
содан кейін түркі тілдерінің сөздігін құрастыру болды.
Александр Константинович Шапошников вирустық пневмониядан туындаған асқынулардан
2021 жылдың 7 шілдесінде қайтыс болды, ол лексикография, этимология және ономастика
салалары бойынша көптеген зерттеу жұмыстарын мұра етіп қалдырып кетті.
Әдебиет
Маликова Ж.Д., Бурибаева М.А., Іскендірұлы Қ.Ә., Исақова Т.Ж., Маданова Г.Ж., 2015. Сравнительно-сопоставительный обзор изобретения двух авторских систем письма, древнетюркского и церковнославянского // Славянские и тюркские народы на рубеже веков: язык, культура, письменность: Сборник материалов международного круглого стола. Астана. С. 17-25.
Сотрудники. Александр Константинович Шапошников // Официальный сайт Института русского языка имени В.В.Виноградова РАН. URL: https://www.ruslang.ru/publica/shaposhnikov (дата обращения: 25.11.2022 г.).
Фадеева Т.М., Шапошников А.К., Дидуленко А.И., 2008. Старый добрый Коктебель. Симферополь: Бизнес-Информ. 328 с., ил., доп.
Шапошников А.К., 1992. Опыт реконструкции реликтового языка (по материалам, связанным с Хазарским каганатом): автореферат дис. ... кандидата филологических наук 10.02.19. Москва. 20 с.
Шапошников А.К., 2010. Этимологический словарь современного русского языка. Т. 1. М.: Флинта, Наука. 584 с.; Т. 2. 2010. Москва: Флинта, Наука. 576 с.
