Алтай мен Тывадағы ежелгі дәуірден қазірге дейінгі шаманизм: әмбебап және жергілікті аспектілері

Аннотация

Шаманизм – өмірді және айналада болып жатқан оқиғаларды пайымдау
үшін адамзат жасаған, мәдениет пен наным-сенімнің әртүрлі элементтері араласқан жүйе.
Жан-жақты дамыған қауымдастықтарда әрекет ететін оның құрылымы күрделі екендігі
көрінеді. Ол түрлі уақытта және қоғамның түрлі жағдайында әрқилы жайттарды бедерлейтін
сан алуан сипаттамаға ие. Сондай-ақ, ол жергілікті халықтың және төңіректегі тайпалардың
наным-сенімдерін де өзіне сіңіре алады. Шаманизм әр адамның өз діни қиялы мен өзіндік
құдайы немесе құдайлары болуы мүмкіндігіне түсіністікпен қарайды. «Экстаз» деп аталатын
транс техникасы – тылсымнан келген хабардың мән-мағынасы іспетті. Ол магияға, қарғысқа,
көріпкелдікке, көпқұдайшылыққа, сондай-ақ ата-баба аруақтарына және табиғи жаратындыларға
табынуға негізделген. Шамандыққа сенетін және соған үйрететіндерді қам/шаман деп атайды.
Кейбіреулер оларға сиқыршылар, емшілер, иллюзионистер деп қараса, басқа жұрт сәуегейлер,
дәрігерлер, данышпандар, философтар, пұтқа табынушы абыздар, балгерлер және әңгімешілер
деп біледі. Шаманизм мен бақсылар қатаң бақылауда ұсталды немесе жойылу қаупінде болды,
өйткені олардың көптеген сипаттары конфуцийшілдік, буддизм, ислам, христиандық және
коммунистік идеология сияқты басқа наным-сенім жүйелеріне қарама-қайшы келді. Сондай-
ақ топ-топ болып өмір сүрген қоғам мүшелерінің ұдайы құрбандық шалып, қан шығару
салдарынан материалдық азап шегуі алтайлықтар арасында бурханизмнің тууына алып келді,
ал ол өз кезегінде аймақтарда шамандықтың азаюының тағы бір факторына айналды. Өз
қауымын басқарған бақсылардың әрекетіне сырттан қысым жасалғанына, шектеу қойылғанына
қарамастан, шаманизм кейінгі уақытқа дейін өз мәртебесін сақтап қалды. Қажет кезінде
әрқашан шаманизм туралы жаңартылған ақпарат ұсынылды. Қазіргі заманғы көптеген түркі
халықтарының мәдениетінде шаманизм қалдықтары әлі сақталған.