Шығыс Тянь-Шаньның ежелгі тұрғындары және олардың мәдени мұралары

Аннотация

Шығыс Түркістан – ғылымда әлі де болса толық зерттелмей жатқан

аймақ. Әлемдік қауымдастықты пен ғылыми ортаны оның қазіргі

жағдайымен бірге бай тарихы да қызықтырады. Тянь-Шань тауы оны

ортасынан бөліп жатқан табиғи географиялық белгі. Таудың оңтүстігі

дәстүрлі отырықшылық мәдениеттің, ал солтүстігі көшпелі мәдениеттің

дамыған өңірі. Тянь-Шань тауының екі қанатындағы осынау географиялық

аймақтың адамзат өркениетінде өзіндік орны бар.

 Мақалада алдымен Шығыс Тянь-Шаньның байырғы тұрғындары сақ,

хун, үйсін және туцзюэ (көк түрік) секілді ежелгі этностардың пайда болуы

мен дамуы, этникалық, тілдік және мәдени байланыстары зерттеледі.

Сақтардың Орталық және Шығыс Тянь-Шаньда пайда болуы ғылымда

әлі күнге дейін толық зерттелмеген мәселе. Кей ғалымдар оларды

батыстағы скифтермен, оңтүстік-батыстағы үнді-еуропалық халықтармен

байланыстырса, Қытай деректері шығыстан ‒ Хэси дәлізі жақтан

келген дейді. Бұл жерде автор сақтардың үнді-еуропалық халық пен

монголоидтық халықтардың өзара араласуынан пайда болған супер этнос

екенін, солтүстіктегілер түркі тілінде сөйлеген монголоидтық нәсіл, ал

оңтүстіктегілердің біраз бөлігі үнді-еуропалық тілдің тохар диалектісінде

сөйлеген еуропалық нәсіл болғанын ортаға қояды. Автор олардың тілдік,

антропологиялық белгілерінде ұқсамастық болғанымен, қолданбалы өнері

мен киім-кешектерінде ортақ элементтердің болғандығын атап көрсетеді.

Сондай-ақ, Шығыс Тянь-Шаньнан табылған сақтардың, үйсіндердің

мәдени мұраларына талдау жасайды және оларды Жетісу мен Алтайдан

табылған осы тектес мұрағаттармен салыстырады.

Сондай-ақ мақалада Шығыс Түркістанды Орталық Азиямен

тұтастыратын Жібек жолы бойындағы көне қалалар мен елді мекендерге

де тоқталады.