Түркі халықтарындағы керамикалық ыдыстардың зерттелу тарихы
Қаралымдар: 63 / PDF жүктеулері: 100
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2024-2-8-22Кілт сөздер:
ыдыс-аяқ, керамика, материалдық мәдениет, түркі халықтары, Орталық Азия, қала, керамика өндірісі, қыш күйдіретін пештер, ортақ мәдениет, артефактіАннотация
Мақалада жалпы түркі халықтарының ортақ материалдық мәдениеті болып
есептелетін керамикалық ыдыс-аяқ түрлері мен оның шығу тегіне, қолданылу
аясына, ыдыс-аяқ жасалу технологиясы мен ыдыс-аяққа байланысты салт
дәстүрлердің орындалу жүйесіне қатысты әдебиеттер талданады. Энеолит, қола
және ортағасырлардағы Еуразия даласынан табылған керамикалық ыдыстардың
ортақ түркі халықтарының ыдыс-аяқ мәдениетінің зерттелу тарихына шолу жасау,
ыдыс аяқ түрлері мен оның материалына қарай талдау жасау болып табылады.
Осы тұрғыда Орталық Азия елдері мен Сібірді мекендеген түркі халықтарының
археологиялық қазба жұмыстарынан табылған артефактілер мен керамика
түрлері салыстырылады. Мұнда ортақ ұқсастықтар мен ерекшеліктер қарас
тырылады. Мақалада Орталық Азия түркі халықтарының ыдыс-аяқ пластикасының
зерттелу тарихы мен оның жасалу технологиясындағы ерекшеліктерге шолу
жасалып, оның ортақ ұқсастықтары классификацияланды. Сонымен қатар
керамикалық ыдыстардың тұрмыста қолданылуы мен қажеттілігіне қарай
әр кезде өзгеріп отырған ыдыс түрлері беріліп, оның жасалуындағы тиімді
әдістердің дамыған орталықтары көрсетіледі. Оның ішінде Өзбекстан,
Түрікменстан, Қазақстан территориясынан табылған керамикалық ыдыстардың
ортақ ұқсастықтары беріледі. Бұл Орталық Азия территориясындағы қалалық
аймақтарда керамика өндіретін орындардың көп болғанын айғақтауға негіз
болады. Мақаланы дайындау барысында археологиялық қазба жұмыстарының
материалдары, этнографиялық деректер мен арнайы әдбеиеттер пайдаланыла
отырып, түркі халықтарының ыдыс-аяқ дәстүрінің шығу тегі мен қолданылуы
аясында жазылған зерттеулерге тарихнамалық тұрғыдан талдау жасалады.
Әдебиет
Ажигали С.Е., 2002. Архитектура кочевников – феномен истории и культуры Евразии
(памятники Арало-Каспийского региона). Алматы: Научно-издательский центр «Ғылым». 654 с.
Акишев К.А., 1978. Курган Иссык: искусство саков Казахстана. Ан КазССР; Ин-т. истории,
археологии и этнографии им. Ч.Ч. Валиханова. М.: Искусство. 132 с.
Ақымбек Е.Ш., 2016. Керамикалардың сыртын өңдеу және әсемдеу үдерісін талдау
(Ортағасырлық Ақтөбе қаласы материалдары бойынша) // Қазақстан Республикасы
тəуелсіздігінің 25 жылдығына арналған «Халық – тарих толқынында» мемлекеттік бағдарламасы
аясындағы «Археологиядағы зерттеудің жаңа əдістері» атты халық. ғыл.-тəжірибелік конф.
м-лы (Алматы қ., 30 қараша 2016 ж.) / Жауап. ред. Бексеитов Ғ.Т. Алматы: Қазақ университеті.
Б. 92-94.
Байпаков К.М., 2012. Древняя и средневековая урбанизация Казахстана (по материалам
исследований Южно-Казахстанской комплексной археологической экспедиции). Алматы. 390 с.
Вактурская Н.Н., 1959. Хронологическая классификация средневековой керамики Хорезма
(IX–XVII вв.). Труды ХАЭЭ. Т. IV. М. С. 259-342.
Воробьева М.Г., 1961. Опыт картографирования гончарных печей для историко
этнографического атласа Средней Азии и Казахстана // Материалы к историко
этнографическому атласу Средней Азии и Казахстана. M. Л. С.147-179.
Джанабаева Г.Д., 2019. Искусство народов Центральной Азии / Монография. Редактор
М.С. Розанова. Вашингтон: Программа изучения Центральной Азии, Университет Джорджа
Вашингтона. 89 с.
Yeleuov M., Moldakhmet A.A. 2023. Kumbyz (furnace) found in the medieval city of Kyshkala // DOI: https://doi.org/10.32523/2664-5157-2023-2-34-48
Turkic Studies Journal. № 2. C. 34-48.
Квертфельд Э.К., 1947. Керамика Ближнего Востока. Ленинград. 140 с.
Кузьмина Е.Е., 1974. Кубкообразные сосуды Казахстана эпохи бронзы в Средней Азии // В
глубь веков. Алма-Ата. С. 16-24.
Кызласов Л.Р., 1964. О назначении древнетюркских каменных изваяний, изображающих
людей // Советская археология. № 2. М. С. 28.
Лунина С.Б., 1962. Гончарное производство в Мерве X– нач. XIII вв. Труды ЮТАКЭ. Т. XI.
Ашхабад. С. 217-417.
Массон В.М., 1959. Древнеземледельческая культура Маргианы // МИА. М., № 73. Табл. I,
, 18, 20; Табл. VII, 1-3. 215 с.
Массон В.М., 1971. Поселение Джейтун. МИА, 180. Л., 208 с.
Масимов И.С., 1976. Керамическое производство эпохи бронзы в Южном Туркменистане.
Ашхабад. 111 с.
Мандельштам А.Н., 1966. Памятники степного круга эпохи поздней бронзы в Средней Азии
// Средняя Азия в эпоху камня и бронзы. Ленинград. С. 239-243.
Петрова А.Г., 2015. Традиционная посудная пластика Саха: культурно-исторические связи
и общая характеристика // Альманах современной науки и образования. № 8. С. 107-111.
Пещерева Е.М., 1958. Гончарное производство Средней Азии. Труды Института этнографии.
Т. XLII. М.-Л. 396 с.
Подушкин Н.П., 1973. Гончарные печи раннеземледельческих поселений долины Арыси //
Археологические исследования в Казахстане. Алма-Ата: Наука Каз.ССР. С. 183-187.
Пугаченкова Г.А., 1950. Самаркандская керамика XV века // ТСГУ. Археология Средней
Азии. Ташкент. Новая серия, вып. XI. Гуманитарные науки, кн. 3. С. 91-120.
Пугаченкова Г.А., 1973. Керамические печи Кушанского времени в Южном Узбекистане //
СА. № 2. С. 205-215.
Сайко Э.В., 1966. История технологии керамического ремесла Средней Азии VIII-XII вв.
Душанбе: АН Тадж. ССР. 211 с.
Сайко Э.В., 1969. Среднеазиатская глазурованная керамика XII-XV вв. Душанбе: Дониш. 184 с.
Смагулов Е.А., 2010. Древний Сауран. Алматы. 358 с.: илл.
Ташходжаев Ш.С., 1975. Керамическое производство Афрасиаба и вопросы организации
труда ремесленников X - начала XIII вв // Афрасиаб. Ташкент: ФАН-Вып. IV. С. 58-68.
Ташходжаев Ш.С., 1967. Художественная поливная керамика Самарканда. Ташкент: Фан.
с.
Төлегенов А., Кембаева Ә., 2022. Ортағасырлық Қастек қаласының керамикасы // Қазақстан
археологиясы. № 1 (15). Б. 70-78. https://doi.org/10.52967/akz2022.1.15.70.81 DOI: https://doi.org/10.52967/akz2022.1.15.70.81
Шарафутдинов И.Н., 2009. Некоторые вопросы семантики древнетюркских каменных
изваяний в отечественной историографии // Известия Самарского научного центра российской
академии наук. Т. 11. № 2. С. 203-205.
