Тасмола мәдениетінің Балықты көлі маңындағы жауынгерлік қорымы
Қаралымдар: 88 / PDF жүктеулері: 106
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2024-1-23-39Кілт сөздер:
Солтүстік Сарыарқа, Тасмола мәдениеті, Балықты, жауынгер жерлеу обасы, қорым, ат әбзелдері, аң стилі, пәнаралық зерттеулерАннотация
Мақалада 2022 жылы Ақмола облысы, Бурабай ауданы, Балықты көлінің
маңында орналасқан Балықты қорымына жүргізілген қазба және пәнаралық зерттеу жұмыстарының қорытындылары берілген.
Қорым диаметрлері 5-7 м болатын қатардағы үйінділерден тұрады. Ескерткіш биіктеу дөңнің үстінде орналасқан. Қазба жұмыстары жүргізілген №1 обадан 20-дан астам қоладан бұйымдар табылды. Ат әбзелдер жиынтығы мен жебе ұштары, тас қайрақ, сүйек біздің жоғары деңгейде әзірленіп, «аң стилі» негізінде жасалған. Табылған жәдігерлер бойынша ескерткіш тасмола мәдениетіне тән «жауынгер»
жерлеу орны ретінде қарастырылды. Қазба жұмыстарынан бөлек, цифрлық өңдеу жұмыстары бойынша ескерткіштің ортофотожоспары мен топотүсірілімдері атқарылды. Антропологиялық талдаулар бойынша 45-50 жас шамасындағы ер адам жерленген. Хронологиялық мерзімі жағынан радий көміртекті талдаулар
нәтижесі бойынша б.з.д. 6-5 ғғ. мерзімделеді. Тас қайраққа минералогиялық талдау жасалып, шикізаттың тау жынысы анықталды. Аймақтағы басқа да шағын жерлеу орындарының құрылыстары және олардан табылған заттар бойынша
салыстырмалы талдаулар жасалды. Заттық материалдар мен пәнаралық зерттеулер қорытындысы негізінде қорым Тасмола мәдениетінің солтүстік бөлігін мекен еткен тайпа өкілінің жерлеу орны деген тұжырым жасалды. Жерлеу орнының Солтүстік Сарыарқадағы «жауынгер» жерлеу орындарын зерттеудегі маңызы ерекше. Элитарлы жерлеу ескерткіштерін ғана емес, шағын обаларды зерттеу арқылы жауынгер, қарапайым тұрғындардың заттық кешендері мен ғұрыптық мәселелері бойынша толыққанды ғылыми нәтижелерді алуға болады.
Әдебиет
Алексеев В.П., Дебец Г.Ф., 1964. Краниометрия. Методика антропологических исследований.
Москва. Наука. 245 с.
Алексеев В.П., 1966. Остеометрия. Методика антропологических исследований. Москва. Наука. 153 с.
Ананьев В.П., Переделский Л.В., 1980. Инженерная геология и гидрогеология. Москва. 271 с.
Бейсенов А.З., Дуйсенбай Д.Б., 2017. Воинское погребение тасмолинской культуры на реке Атасу // История и культура народов Юго-Западной Сибири и сопредельных регионов (Казахстан, Монголия, Китай). Горно-Алтайск: Горно-Алтайский государственный университет. С. 18-25.
Бейсенов А.З., 2015а. Памятники раннего этапа тасмолинской культуры. Вестник ТГУ. 3 (Т. 54). С. 119-126. DOI: https://doi.org/10.17223/19988613/39/17
Бейсенов А.З., 2015 б. Поселения и могильники сакской эпохи Центрального Казахстана // Сакская культура Сарыарки в контексте изучения этносоциокультурных процессов Cтепной
Евразии. Алматы: НИЦИА «Бегазы-Тасмола». С. 11-38.
Вальчак С.Б., Демиденко С.В., Малашев В.Ю., Сакенов С.К., Свиридов А.Н., Ярыгин С.А., 2017.
Новые раннесакские погребения из Северного Казахстана. Российская археология. 4. С. 142-154.
Памятники тасмолинской культуры. Древняя культура Центрального Казахстана., 1966. Алма-Ата: Наука. С. 436.
Ақмола өңірінің мәдени мұралары: жаңа зерттеулер., 2021. Көкшетау. 108 б.
Онгарулы А., Каирмагамбетов А.М., Нускабай А.А., Рахимжанова С.Ж., 2020. Курган военной
элиты Торгая. Поволжская археология. Академия наук Республики Татарстан Марийский государственный университет. 3 (Т. 33). С. 233-247.
Итоги изучения улубай-тасмолинской культуры северной Сарыарки. Казахстан в сакскую эпоху., 2017. Алматы: Институт археологии им. А.Х. Маргулана. 228 с.
Хабдулина М.К., 1994. Степное Приишимье в эпоху раннего железа. Алматы: Ракурс. 170 с.
Хабдулина М.К., 1984. Кинжал раннесакского времени из Петропавловского Приишимья //Древности Евразии в скифо-сарматское время. Москва: Наука. С. 227-232.
Хабдулина М.К., 2019. Новое в изучении Тасмолинской археологической культуры Сарыарки. Turkic Studies Journal. 1 (1). С. 21-33. DOI: https://doi.org/10.32523/tsj.02-2019/2-3
Хохлов А.А., Григорьев А.П., 2020. К методике оценки метрических данных по основным абсолютным признакам и указателям скелета человека (по антропологическим материалам
некрополей г. Самары XVIII-XIX вв.). Вестник Московского университета. Антропология. 3 (Т.
. С. 68-76.
Ярыгин С.А., Сакенов С.С., Мысыр О., 2023. Курган раннесакского времени Улкенсор. Поволжская археология. Академия наук Республики Татарстан. Марийский государственный
университет. 1 (Т. 43). С. 127-140.
Ярыгин С.А., Сакенов С.С., 2021. Раннесакское погребение кургана Шагалалы V / Маргулановские чтения-2021: материалы международной научно-практической конференции «Великая степь в контексте этнокультурных исследований», посвященной 30-летию Независимости Республики Казахстан и 30-летию Института археологии им. А.Х. Маргулана. 3-х томах. Алматы: Институт археологии им. А.Х. Маргулана. С.23-28.
