Pazyryk-type burial and petroglyphs of the Tausamaly archaeological complex

Сергей Ярыгин

doi:10.32523/2664-5157-2022-4-131-148

Авторлар

Сергей Ярыгин Ә.Х. Марғұлан атындағы археология институтының филиалы

DOI:

https://doi.org/10.32523/2664-5157-2022-4-131-148

Кілт сөздер:

Жетісу, қорымдар, қорған, таңба, белгілер, Пазырық археологиялық мәдениеті, петроглифтер, Таусамалы, белгілер

Аннотация

Мақалада Таусамалы археологиялық кешенінде жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижелері берілген. Кешен 122 қорғаннан және петроглифтердің жинақтарын қамтитын
үлкен қорымнан тұрады. Ескерткіштер Қазақстан Республикасы Жетісу облысы Ақсу ауданында
орналасқан. № 1 қорғаннан қатарлы тас жәшікке жерленген екі адамның және үш аттың
сүйегі табылды. Жерлеу ғұрпы мен заттардың анализіне сүйене отырып, ескерткішті Пазырық
археологиялық мәдениетіне жатқызу мүмкіндігі пайда болды. Сонымен бірге, зерттеу жұмыстар
аймағына археологиялық барлау жүргізілді. Барлау барысында қорым маңында қола дәуірінен
этнографиялық уақытқа дейінгі көптеген петроглифтер тіркелді. Петроглифтердің едәуір бөлігі
ерте темір дәуірі мен орта ғасырларға жатады. Бірқатар петроглифтердің Оңтүстік Сібір мен
Орталық Азияның шығыс аймақтарында бейнелік ұқсастықтары анықталды. Қорымның дәл
жанынан таңба, таңба тәрізді және идеограммалық белгілердің үлкен тобы табылды. Жалпы
ғылыми жұмыста он жеті графикалық таңбаға анализ жасалды, оңын ішінде тоғыз таңба және
сегіз таңба тәрізді белгілер талданды. Графикалық белгілер бірнеше топқа бөлінеді: бірінші топ
– бір-бірінен нүктелер мен сызықтар түріндегі әртүрлі қосымша элементтермен ерекшеленетін,
сондай-ақ жануар фигурасы бар композициялар; екінші топ – сызықпен жалғанған жұптас сақина
тәрізді бейнелер, гантель тәрізді фигура түріндегі таңбалар. Белгілердің өлшемдері әртүрлі
және қатар орналасқан нүктелер мен сызықтар түріндегі әртүрлі қосымша элементтері бар.
Қорым материалдары мен петроглифтерге сүйене отырып, авторлар хронологиялық мерзімін
б.з.б. 4-2 ғасырлар шеңберінде қарастырады.

Автор өмірбаяны

Сергей Ярыгин, Ә.Х. Марғұлан атындағы археология институтының филиалы

PhD, жетекші ғылыми қызметкер

Әдебиет

Байбердина (Талягина) М.А., 2019. Изображения тесинского времени в Минусинской котловине в контексте археологического материала // Теория и практика археологических исследований. Т. 27. 3. С. 20-34.

Боковенко Н.А., 2004. Писаница Хызыл-Хая – обретенная и потерянная // Невский археологоисториографический сборник. К 75 летию кандидата исторических наук А.А. Формозова. СПб.: Изд-во Санкт-Петербургского университета. С. 389-395.

Вайнштейн С.И., 1974. История народного искусства Тувы. М.: Наука. 224 с.

Грязнов М.П., 1961. Древнейшие памятники героического эпоса народов Южной Сибири // АСГЭ. Вып. 3. С. 7-31.

Кирюшин Ю.Ф., Степанова Н.Ф., Тишкин А.А., 2003. Скифская эпоха Горного Алтая. Часть II: Погребально-поминальные комплексы пазырыкской культуры. Барнаул: Изд-во Алт. ун-та. 234 с.

Кубарев В.Д., 1999. Пазырыкские сюжеты в петроглифах Алтая // Итоги изучения скифской эпохи Алтая и сопредельных территорий. Барнаул: Изд-во Алт. ун-та. С. 84-92.

Кубарев В.Д., 2009. Петроглифы Шивээт-Хайрхана (Монгольский Алтай). Новосибирск: ИАиЭ СО РАН. 420 с.

Кубарев В.Д., Цэвээндорж Д., Якобсон Э., 2005. Петроглифы Цагаан-Салаа и Бага-Ойгура (Монгольский Алтай). Новосибирск: ИАиЭ СО РАН. 640 с.

Кубарев В.Д., 1987. Курганы Уландрыка. Новосибирск: Наука. 304 с.

Кубарев В.Д., 1991. Курганы Юстыда. Новосибирск: Наука. 190 с.

Кубарев В.Д., Шульга П.И., 2007. Пазырыкская культура (курганы Чуи и Урсула). Барнаул: Изд-во Алт. ун-та, 282 с.

Кубарев В.Д., 1992. Курганы Сайлюгема. Новосибирск: Наука. 220 с.

Миклашевич Е.А., 2012. Льнищенская писаница // Памятники наскального искусства Минусинской котловины: Георгиевская. Льнищенская. Улазы III. Сосниха. Труды Сибирской Ассоциации исследователей первобытного искусства. Вып. X. Кемерово: Кузбассвузиздат. С. 28-56.

Миронов В.С., 2000. Культура населения Средней Катуни в скифское время: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук. Новосибирск. 17 с.

Му Ц., 2020. Памятники пазырыкской культуры в Синьцзяне // Теория и практика археологических исследований. Т. 30. № 2. С. 138-147.

Полосьмак Н.В., Богданов Е.С., Цэвээндорж Д., Эрдэне-Очир Н., 2011. Серебряные украшения конской упряжи из кургана 20 могильника Суцзуктэ (Ноин-Ула, Монголия) // Археология, этнография и антропология Евразии. 2 (46). С. 46-54.

Полосьмак Н.В., 1994. Стерегущие золото грифы (ак-алахинские курганы). Новосибирск. 125 с.

Савинов Д.Г., 2009. Минусинская провинция Хунну (по материалам археологических исследований 1984–1989 гг.). СПб.: Изд-во Санкт-Петербургского университета. 226 с.

Самашев З., 2011. Берел. Алматы: Таймас. 236 с.

Шульга Д.П., Шульга П.И., 2017. Проникновение пазырыкской культуры в Синьцзян // Вестник НГУ. Серия: История, филология. Т. 16. Востоковедение. 4. С. 24-29.

Шульга П.И., Слюсаренко И.Ю., 2016. Датировка погребальных комплексов на периферии пазырыкской культуры // Проблемы археологии, этнографии, антропологии Сибири и сопредельных территорий. Новосибирск: Изд-во ИАЭТ СО РАН. С. 473-477.

Шульга П.И., Уманский А.П., Могильников В.А., 2009. Новотроицкий некрополь. – Барнаул: Изд-во Алт. ун-та. 329 с.

Ярыгин С.А., 2020. Новые тамги и знаки в отрогах хребта Кайракколь // Үлкен Алтай əлемі – Мир Большого Алтая – World of Great Altay. 6 (3). С. 1034-1047.

Ярыгин С.А., Ильдеряков Н.Н., 2021. Погребение «пазырыкского типа» на могильнике Таусамалы // Народы и религии Евразии. 2. С. 23-39.

Babayarov G., 2019. Coins of the Western Turkic Qaghanate with a title «Tardu-Qaghan» // Turkic Studies Journal. No1 (1). С. 12-24.

Funeral banner of Lady Dai (Xin Zhui). Khan Academy. URL:https://www.khanacademy. org/ humanities/ap-art-history/south-east-se-asia/chinaart/a/funeral-banner-of-lady-dai-xin-zhui (accessed: 02.09.2021)

Yan Liu, 2020. The Han empire and the Hellenistic world: prestige gold and the exotic horse // Mediterranean Archaeology and Archaeometry. Vol. 20. 3. P. 175-198.