Фонетические и орфографические особенности армянографического Евангелия на османском (турецком) языке


Просмотры: 104 / Загрузок PDF: 60

Авторы

DOI:

https://doi.org/10.32523/2664-5157-2025-3-206-227

Ключевые слова:

ХІХ век, тюркский язык, армянская графика, турецкий язык на армянском письме, турецкий текст, перевод Евангелия, османский турецкий язык, анализ, фонетика, орфография, гласный, согласный

Аннотация

В XIX веке армяне, локально проживавшие на территории Османской империи и говорившие на турецком языке, создали множество письменных памятниковв области религии, языка, истории, литературы и других наук, используя при этом свой собственный алфавит. Одним из направлений их миссионерской деятельности было распространение христианства среди турок. Для этой цели Евангелия была переведена на турецкий язык. Данная статья посвящена переводу священной книги на позднеосманский турецкий язык; в ней излагается жизнь, учение и чудеса Иисуса Христа – от самого его рождения до последних дней. Полное название работы: "Ени Ахит – Инджил-и шериф Аракалларин Амеллери, Богосун ве Сайип Аракалларин Мектюплери" («Новый Завет – Святое Евангелие, Деяния Апостолов, Откровения и Послания Святых Апостолов»). Изначально книга была переведена с греческого оригинала на турецкий язык и опубликована в 1858 году в Стамбуле. Текст содержит избранные разделы и послания из Нового Завета, который является одним из фундаментальных Священных писаний христианства. Публикация и распространение подобных произведений в Османской империи были направлены на повышение доступности религиозных текстов, написанных различными графическими системами на разных языках, для местных общин. Известно, что подобные религиозные трактаты в Османской империи писались не только арабской, но и латинской, греческой и армянской графиками. Другой важный фактор для той эпохи – использование османского языка (турецкого языка) для перевода религиозных текстов. Поэтому Евангелие на османском языке придаёт ему особую значимость с точки зрения отражения языковых особенностей эпохи. На протяжении XIII-XYII веков армяне поддерживали тесные ареальные, социальные, культурные связи как с кипчаками, так и с анатолийскими турками. В результате этих контактов возникли уникальные письменные традиции, получившие названия «кипчакская письменность армянской графикой» и «турецкая письменность армянской графикой». Тюркская армянографичная письменность имеет богатое литературное наследие. В последние годы в Турции актуальны исследования тюркских (в т.ч. турецких) письменных памятников, написанных армянской графикой.Авторы статьи исследуют особенности перевода Евангелия, написанного на позднеосманском языке армянской графикой. Анализируется фонетико-фонологическая система, система вокализма и консонантизма, орфографические особенности памятника. Тем самым авторы вносят свой вклад в исследование исторической фонологии турецкого языка.

Сведения об авторах

Хюсейин Йылдыз, Университет Орду

доктор филологических наук, доцент, кафедра турецкого языка и литературы, факультет науки и литературы

Наргиза Жамалова, Международный казахско-турецкий университет имени Ходжи Ахмеда Ясави

PhD, кафедра турецкого языка, факультет филологии

Абдулкадир Озтюрк, Международный казахско-турецкий университет имени Ходжи Ахмеда Ясави

доктор филологических наук, доцент, кафедра турецкого языка

Литература

Arıkan İ., 2006. Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı 4, ss. 130-141.

Cankara M., 2015. Çifte Maduniyet, Çifte İşlev: Ermeni Harfli Türkçe Basında Dil ve Kimlik. Ankara University ILEF Journal. Р. 155-130.

Çengel H. K., 2007. Ermeni harfli Kıpçak Türkçesiyle yazılmış Töre Bitigi ve bu eserdeki “töre”, “yargı”, “bitik” terimleri üzerine. Gazi Türkiyat, Cilt 1, Sayı 1, s. 77-95

Gökdağ B.A., Şimşek Y, 2014. Gregoryan Kıpçak Türkçesi Mi, Ermeni Kıpçakçası Mı?. Yeni Türkiye. (60). Р. 756-767.

Hamarat Yardımcı Z., 2023. Ermeni Harfli Türkçe Atasözleri ve Deyimler İhtiva Eden Üç Kitap. Türkiyat Mecmuası-Journal of Turkology. 33/2: Р. 881-911.

Kasapoğlu Çengel H., 2012. Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi. Dil Araştırmaları. (8). 17-81.

Kaymaz Z., 2013. Ermeni Harfli Bir Türkçe Atasözleri Kitabı. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies. XIII/1. Р. 173-212.

Koptaş R., 2002. Ermeni Harfleriyle Türkçe. Ermeni Harfli Türkçe Metinler. (Kevork Pamukçiyan). İstanbul: Aras.

Özkan N., 2007. Ermeni Harfleriyle Türkçe Metinler Üzerine. Hoşgörü Toplumunda Ermeniler. C. III, Kayseri: Erciyes University Press.

Öztürk A., Alpyağıl R., 2025. Gençler İçin DOĞAL İLAHİYÂT yani Yaradıcı’nın Varlığına Mahlukâttan İspatlar. Konya: Çizgi Publishing.

Öztürk A., 2021. 19. Yüzyıl Türk Edebiyatında Ermeni Harfli Türkçenin Yeri. IX. Uluslararası Türkoloji Kongresi, Türk Kültür ve Medeniyetinin Sürekliliği Bildiri Kitabı. Türkistan: Hoca

Ahmet Yesevi International Turkish-Kazakh University Press. Р. 1103-1119. Öztürk A., 2011. Türk-Ermeni İlişkilerinde Dil. International Journal of Social and Economic Sciences. 1/1: Р. 81-87.

Pamukciyan K., 2002. Ermeni Harfli Türkçe Metinler. İstanbul: Aras Yayıncılık.

Yıldız H., Öztürk A., 2016. Yüzyıla ait Ermeni Harfli Türkçe Atasözleri Üzerine. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 6(3). 19. Р. 739-766.

Yıldız H., Öztürk A., Mulkibaeva, E., 2025. “Ermeni Harfli Kıpçakçadaki Türkçe Kökenli Dinî Söz Varlığının Yapısı Üzerine Notlar”. Gazi Türkiyat, 36: 9-30.

Reference

Arıkan İ., 2006. Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı 4, ss. 130-141. [in Turkish].

Cankara M., 2015. Çifte Maduniyet, Çifte İşlev: Ermeni Harfli Türkçe Basında Dil ve Kimlik [Double Subalternity, Double Function: Language and Identity in the Armenian Script Turkish Press]. Ankara University ILEF Journal. Р. 155-130. [in Turkish].

Çengel H. K., 2007. Ermeni harfli Kıpçak Türkçesiyle yazılmış Töre Bitigi ve bu eserdeki “töre”, “yargı”, “bitik” terimleri üzerine. Gazi Türkiyat, Cilt 1, Sayı 1, s. 77-95. [in Turkish].

Gökdağ B. A., Şimşek, Y., 2014. Gregoryan Kıpçak Türkçesi Mi, Ermeni Kıpçakçası Mı? [Gregorian Kipchak Turkish or Armenian Kipchak?]. Yeni Türkiye. 60. Р. 756-767. [in Turkish].

Hamarat Y.Z., 2023. Ermeni Harfli Türkçe Atasözleri ve Deyimler İhtiva Eden Üç Kitap [Three Books Containing Proverbs and Idioms in Armenian Script Turkish]. Türkiyat Mecmuası-Journal of Turkology. 33/2. Р. 881-911. [in Turkish].

Kasapoğlu Ç.H., 2012. Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi [Kipchak Turkish Written in Armenian Script]. Dil Araştırmaları. 8. Р. 17-81. [in Turkish].

Kaymaz Z., 2013. Ermeni Harfli Bir Türkçe Atasözleri Kitabı [A Turkish Proverb Book Written in Armenian Script]. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi-Journal of Turkish World Studies. XIII/1. 173-212. [in Turkish].

Koptaş R., 2002. Ermeni Harfleriyle Türkçe [Turkish in Armenian Script]. Ermeni Harfli Türkçe Metinler-Turkish Texts in Armenian Script (Kevork Pamukçiyan). İstanbul: Aras Yayıncılık. [in Turkish].

Özkan N., 2007. Ermeni Harfleriyle Türkçe Metinler Üzerine [On Turkish Texts Written in Armenian Script]. Hoşgörü Toplumunda Ermeniler-Armenians in the Tolerant Society. C. III. Kayseri: Erciyes University Press. [in Turkish].

Öztürk A., Alpyağıl R., 2025. Gençler İçin Doğal İlahiyât yani Yaradıcı’nın Varlığına Mahlukâttan İspatlar [Natural Theology for Youth: Proofs of the Creator’s Existence from Creation]. Konya: Çizgi Publishing. [in Turkish].

Öztürk A., 2021. 19. Yüzyıl Türk Edebiyatında Ermeni Harfli Türkçenin Yeri [The Place of Armenian Script Turkish in 19th-Century Turkish Literature]. IX. Uluslararası Türkoloji Kongresi-Turkology Congress, Türk Kültür ve Medeniyetinin Sürekliliği Bildiri Kitabı-Proceedings on the Continuity of Turkish Culture and Civilization. Türkistan: Hoca Ahmet Yesevi International Turkish-Kazakh University Press. Р. 1103-1119. [in Turkish].

Öztürk A., 2011. Türk-Ermeni İlişkilerinde Dil [Language in Turkish-Armenian Relations]. International Journal of Social and Economic Sciences, 1/1: 81-87. [in Turkish].

Pamukciyan K., 2002. Ermeni Harfli Türkçe Metinler [Turkish Texts in Armenian Script]. İstanbul: Aras Yayıncılık. [in Turkish].

Yıldız H., Öztürk, A., 2016. 19. Yüzyıla ait Ermeni Harfli Türkçe Atasözleri Üzerine [On Armenian Script Turkish Proverbs from the 19th Century]. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi-Ordu University Journal of Social Science Research, 6(3). Р. 739-766. [in Turkish].

Yıldız H., Öztürk A., Mulkibaeva, E., 2025. “Ermeni Harfli Kıpçakçadaki Türkçe Kökenli Dinî Söz Varlığının Yapısı Üzerine Notlar”. Gazi Türkiyat, 36: 9-30. [in Turkish].

Загрузки

Опубликован

2025-09-23

Как цитировать

Йылдыз H., Жамалова N., & Озтюрк A. (2025). Фонетические и орфографические особенности армянографического Евангелия на османском (турецком) языке. Turkic Studies Journal, 7(3), 206–227. https://doi.org/10.32523/2664-5157-2025-3-206-227

Выпуск

Раздел

Тюркские языки