Phono-semantic units in the “Diwan” of Yunus Emre and their continuity in modern Turkic languages
Views: 32 / PDF downloads: 22
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2025-4-196-213Keywords:
Yunus Emre, Diwan, ghazal, phono-semantic continuity, Old Anatolian Turkish, Turkish language, Oghuz languages, Kazakh language, Turkic languages, Sufi literatureAbstract
This article provides a linguistic analysis of the shared Turkic lexical elements found in the poetic collection Diwan by Yunus Emre (13th-14th century), a prominent figure in Sufi literature who had a significant impact on the cultural life of Anatolian Turks and played a key role in shaping the Turkish literary language. By analysing the written heritage from a period when the Kazakh and Turkish literary languages were not yet fully formed, the study identifies historical and linguistic continuity, as well as phonetic,morphological and semantic correspondences between modern Turkic languages through the language of Yunus Emre. The study examines more than fifty words from the 'Diwan' that are considered archaic, dialectal, or vernacular in modern Turkish literary language and have fallen out of use, yet remain actively used in the Kazakh language. It provides comprehensive analysis of the phonetic, morphological and semantic development of these words. Ancient and dialectal forms of Turkish words are compared with their modern Kazakh counterparts, demonstrating their connection to the lexical systems of the Old Turkic, Karakhanid, Khorezm, Kipchak, Karluk and Chagatai periods. Particular attention is given to sound correspondence laws, such as the alternation of t ~ d, ş ~ j, j ~ y, ü ~ e, u ~ ı, g ~ ø, and v ~ u. The presence of the Kipchak and Karluk features, alongside Oghuz elements, in the 'Diwan' suggests that the language of the work is not based on a single dialect, but represents a multi-layered linguistic system. As a medieval representative of Turkic literature, Yunus Emre's language integrates the spiritual content of Sufi poetry, with the shared linguistic heritage, cultural memory and historical continuity of Turkic peoples. These findings facilitate the study of the preservation and loss of the shared Turkic lexicon, the evolution of words in individual languages, and the formation of literary language norms. By comparing the language of literary works such as Yunus Emre's 'Diwan', the interconnections between modern Turkic languages can be determined on a systematic, scientific basis.
Downloads
Reference
Бекетов Б., 1992. Қарақалпақ қазақтарының тілі. Алматы: Рауан. 128 бет.
Досқараев Ж., 1963. Кейбір фонетикалық құбылыстар жайында. ҚТТ мен ДМ, 5-шығуы.
Ибраев Ш., 2024. Юнус Эмре мұрасындағы сопылық мотивтердің Абай поэзиясындағы трансформациясы жайындa. Түркология. № 1(117). Б. 2-11.
Қазақ әдеби тілінің сөздігі, 2011. Алматы: А. Байтұрсынов атындағы тіл білімі институты. 751 б.
Қамзабекұлы Д., 2021. Юнус Эмре және Шәкәрім: сабақтастық сипаты. Түркістан. № 28 (1405). 15 шілде. Б. 1-4.
Қосымова Г., 2022. Юнус Эмре және Абай: “Сүю” концептісі. Абай. № 2. Б. 31-39.
Малов С.Е., 1951. Памятники древнетюркской письменности. Москва-Ленинград: Изд-во Академии Наук СССР. 452 б.
Нілібаев Ә., 1996. Юнус Емре. Таңдамалы өлеңдер. Алматы: Нұрлы әлем. 133 б.
Нұржанов С., 2020. Юнус Эмре. Өлеңдер. Нұрсұлтан: Фолиант. 159 б.
Отарбаев М., 2018. Юнус Эмре. Жырлар. Алматы: Ан Арыс. 447 б.
Утебеков С., Қыдырбаева Ү., 2024. «Диуани хикметтегі» кейбір дауыссыз фонемалардың көне типтік және қазіргі сипаты. Ясауи университетінің хабаршысы, № 1 (131). Б. 149-162.
Ысқақов Д., 2022. Жүніс Әміре мен Абай: Рухани сабақтастық. Uluslararası Yunus Emre Sosyal bilimler dergisi. №5. S. 1-7.
Abdullayev A., 1991. Yunus Emre ve Azerbaycan Dili. Türk Dili Aylık Dil Dergisi. Aralık, Sayı: 480. S. 500-505.
Akar A., 2012. Türkiye Türkçesinin Kuruluşu ve Yunus Emre. Türk Yurdu Dergisi. Sayı: 297. S. 58-61.
Akar A., 2013. Türk Dili Tarihi. İstanbul: Ötüken. 336 s.
Akdemir Y., 2013. Yunus Emre’de Kelime Kadrosu. Turkish Studies. Sayı: 8/9. S. 429-458
Aksan D., 2004. Türkçenin Söz Varlığı. Ankara: Ünal Ofset. 249 s.
Atalay B., 1986. Mâhmud Kaşgarlı Divanü Lȗgat-it Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 887 s.
Caferoğlu A., 1931. Ebu Hayyan Kitâb Al-İdrâk Li Lisân Al-Atrâk. İstanbul: Evkaf. 186 s.
Caferoğlu A., 1972. Yunus Emre’de Arkaik Unsurlar. TDED. Sayı: 10. S. 1-107
Caferoğlu A., 2011. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu. 320 s.
Cin A., Babacan V., 2013. Yunus Emre’nin Risaletü’n-Nushiyye’si ve Divan’ı Üzerine Yeni Bir İnceleme. Mediterranean Journal Of Humanities. №III/2. S. 53-69.
Datlı D., 2014. Risaletü’n-Nushiye’deki Arkaik Kelimelerin Tespiti Ve Kelime Türlerine Göre Sınıflandırılması. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması. 26-28 Mayıs. Eskişehir. S. 639-659.
Dede B., 1990. Yunus Emre’Nin Eserlerinin Tahlili. Doktora Tez. Bursa: Uludağ Üniversitesi. 493 s.
Gemalmaz E., 1991. Yunus Emre’nin Şiirlerindeki Dil Özellikleri. Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri. 15-16 Ekim. Erzurum. S. 1-6.
Gölpınarlı A., 1934. Yunus Emre’de Öz Türkçe Kelimeler. Türkiyat Mecmuası. №4. S. 265-280.
Gölpınarlı A., 1943. Yunus Emre Divanı. İstanbul: Akçağ. 403 s.
Güzel A., 2003. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Akçağ. 455 s.
Eskeyeva M., 2021. Yunus Emre ile Abay Kunanbayev Eserlerindeki Dinî Değerlerin
Sürekliliği. Yunus Emre’nin Vefatına 700. Yıl Dönümü Anısına Uluslararası Türkçenin Anadolu’da Yazı Dili Oluşu Sempozyumu. 12-14 Temmuz. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. S. 585-590.
Kasım N., 1969. Tam ve Tekmil Yunus Emre Divanı. İstanbul: Marif. 368 s.
Khourchid S., 1991. La Langue de Yunus Emre conttibution A L’histoire du Turc Pre Ottoman. Ankara: Atatürk Kültür Bakanlığı. 578 p.
Köksal M.F., 2014. Yunus Emre Divanı’nın Yeni Bir Nüshası ve Yunus’un Yayımlanmamış Şiirleri. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. №30. S. 161-192.
Köprülü F., 1976. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 420 s.
Kurmanbaiulı Sh., Adilov M., 2023. Abay, Yunus Emre ve Ahmet Yesevi’nin dilindeki Türk Lehçeleri Arası Dilsel Özellikler. Türk Kültürü ve Hacı Baktaş Veli Araştırma Dergisi. №105. S. 313-333.
Kültüral Z., 2022. Anadolu’da Türkçenin Oluşumunda Yunus Emre’nin Rölü. Yunus Emre (Hayatı-Düşünceleri-Eserleri). Ankara: TBMM Basımevi. S. 453-466.
Masala A., 1971. Yunus Emre’de İnsan Sevgisi. Çağrı Dergisi. №165. 1971. S. 12-18.
Özgür C., 2001. Yunus Emre’nin Kullandığı Farklı İki Türkçe. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt II. №1. S. 91-103.
Paçacıoğlu B., 2016. VII-XVI. Yüzyıllar Arasında Sözcük Dağarcığı. İstanbul: Kesit. 816 s.
Tatçı M. 2008., Yunus Emre Divanı. Tenkitli Metin. İstanbul: Turizm ve Kültür Bakanlığı. 706 s.
Tatçı M. 2013., Yûnus Emre. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 43. Ankara: Türkiye Diyanet vakfı. S. 600-606.
Tatçı M., Gürelli S., 1992. Yunus Emre Bibliyografiyası. Ankara: Milli Kütüphane. 104 s.
Timurtaş F.K., 1972. Yunus Emre Divanı. İstanbul: Kervan Kitapcılık. 370 s.
Türkçe Sözlük, 2005. Ankara: Türk Dil Kurumu. 2244 s.
Uysal İ.N., 2017. Yunus Emre Divanı Karaman Nüshası. İstanbul: Kesit. 499 s.
Uysal İ.N., 2022. Yunus Emre Araştırmalarının Bugünkü Durumu ve Tek Nüshaya Dayalı
Divan Nesirlerinin Gerekliliği. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. № 55. S. 1-19.
Yıldırım Z., Shahrouz A., 2022. Yunus Emre’nin Söz Hazinesinde Türkmen Türkçesinin
Yansımaları. 9. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiriler Kitabı. 13-16 Eylül. S. 1213-1220.
Reference
Beketov B., 1992. Qaraqalpaq qazaqtarynyñ tili [The language of the Qaraqalpaq Kazakhs]. Almaty: Rauan. 128 p. [in Kazakh].
Dosqaraev J., 1963. Keybir fonetikalyq qubylystar jaiynda [About some phonetic phenomena]. QTT men DM. 5-shyguy. [in Kazakh].
İbraev Sh., 2024. Yunus Emre Murasyndagy Sopylyq Motifterdiñ Abay Poeziyasyndagı Transformatsiyasy Jayında [About the transformation of Sufi motifs in Abai's poetry from the legacy of Yunus Emre]. Turcology. 1(117). 2-11 p. [in Kazakh]. DOI: https://doi.org/10.59358/ayt.1437705
Qаzаq Ädebi Tiliniñ Sözdigi [Dictionary of the Kazakh Literary Language]. 2011. Аlmаtı: А. Bаytursınоv Аtındаğı Til Bilimi Institutı. 752 p. [in Kazakh].
Qamzabekuly D., 2021. Yunus Emre jane Shakarim: Sabaqtastyq Sipaty [Yunus Emre and Shakarim: nature of continuity]. Turkistan. 28(1405). P. 1-4. [in Kazakh].
Qosymova G., 2022. Yunus Emre jäne Abay: “Süyüu” Kontseptisi [Yunus Emre and Abai: “Love” concept]. Abay. № 2. P. 31-39. [in Kazakh].
Malov S., 1951. Pamyatniki Drevnetyurkskoy Pismennosti [Monuments of ancşent Turkic writing]. Moscow-Leningrad: Akademii Nauk SSSR. 452 p. [in Russian].
Nilibaev Ä., 1996. Yunsu Emre. Tañdamaly Öleñder [Selected poems]. Almaty: Nurly älem. 133 p. [in Kazakh].
Nurzhanov S., 2020. Yunus Emre. Öleñder [Poems]. Almaty: Folyant. 159 p. [in Kazakh].
Otarbaev M., 2018. Yunus Emre. Zhyrlar [Poems]. Almaty: An Arys. 447 p. [in Kazakh].
Utebekov S., Qydyebaev U., 2024. “Diwani hikmettegi” keybir dauyssyz fonemalardyñ köne tiptik jäne qazirgi sipaty [Ancıent Typıcal and Modern Character of Some Consonant Phonemes in “Diwanı hikmet”]. Iasaui universitetinin habarshysy [Bulletin of Yassawi University], 1 (131). P. 149-162. [in Kazakh]. DOI: https://doi.org/10.47526/2024-1/2664-0686.13
Ysqaqov D., 2022. Jünis ämire men Abay: Ruhani sabaqtastyq [Yunis Amire and Abay: spiritual continuity], Uluslararası Yunus Emre Sosyal Bilimler Dergisi [International Yunus Emre Journal of Social Sciences], 5. P. 1-7. [in Kazakh].
Abdullayev A., 1991. Yunus Emre ve Azerbaycan dili [Yunus Emre and the Azerbaijani Language], Türk Dili Dergisi [Journal of Turkish Language]. 480. P. 500-505. [in Turkish].
Akar A., 2012. Türkiye Türkçesinin Kuruluşu ve Yunus Emre [The Establishment of Turkish in Türkiye and Yunus Emre], Türk Yurdu Dergisi [Turkish Home]. 297. P. 58-61. [in Turkish].
Akar A., 2013. Türk Dili Tarihi [Turkish language history]. İstanbul: Ötüken. 336 p. [in Turkish].
Akdemir Y., 2013. Yunus Emre’de kelime kadrosu [Word cast in Yunus Emre], Turkish Studies, Vol. 8/9. P. 429-458. [in Turkish]. DOI: https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.5128
Aksan D., 2004. Türkçenin Söz Varlığı [Vocabulary of Turkish]. Ankara: Ünal Ofset. 249 p. [in Turkish].
Atalay B., 1986. Mâhmud Kaşgarlı Divanü Lȗgat-it Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 887 p. [in Turkish].
Caferoğlu A., 1931. Ebu Hayyan Kitâb al-İdrâk li Lisân al-Atrâk. İstanbul: Evkaf. 186 p. [in Turkish].
Caferoğlu A., 1972. Yunus Emre’de Arkaik Unsurlar [Archaic Elements in Yunus Emre]. TDED. 10. P. 1-107. [in Turkish].
Caferoğlu A., 2011. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü [Old Uyghur Turkish Dictionary]. Ankara: Türk dil kurumu. 320 p. [in Turkish].
Cin A., Babacan V., 2013. Yunus Emre’nin Risaletü’n-Nushiyye’si ve Divan’ı Üzerine Yeni Bir İnceleme [A New Study on Yunus Emre’s Risaletü’n-Nushiyye and Divan]. Mediterranean Journal of Humanities. №III/2. P. 53-69. [in Turkish]. DOI: https://doi.org/10.13114/MJH/201322470
Datlı D., 2014. Risaletü’n-Nushiye’deki Arkaik Kelimelerin Tespiti ve Kelime Türlerine Göre Sınıflandırılması [Detection of archaic words in Risaletü'n-Nushiye and classification according to word types]. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması [Summit of the Wise Men of the Turkic World: Meeting of the Sultans of the Heart]. 26-28 May.
Eskişehir. P. 639-659. [in Turkish].
Dede B., 1990. Yunus Emre’nin eserlerinin tahlili [Analysis of Yunus Emre’s poems]. Doktora Tez. Bursa: Uludağ Üniversitesi. 493 p. [in Turkish].
Gemalmaz E., 1991. Yunus Emre’nin şiirlerindeki dil özellikleri [Language features in Yunus Emre's poems]. Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri [Yunus Emre Symposium Proceedings]. 15-16 October. Erzurum. P 1-6. [in Turkish].
Gölpınarlı A., 1934. Yunus Emre’de Öz Türkçe Kelimeler [Pure Turkish Words in Yunus Emre], Türkiyat mecmuası [Journal of Turkology]. 4. P. 265-280. [in Turkish].
Gölpınarlı A., 1943. Yunus Emre Divanı [Yunus Emre Divan]. İstanbul: Akçağ. 403 p. [in Turkish].
Güzel A., 2003. Türk halk Edebiyatı El Kitabı [Handbook of Turkish folk literature]. Ankara: Akçağ. 455 p. [in Turkish].
Eskeyeva M., 2021. Yunus Emre ile Abay Kunanbayev Eserlerindeki Dinî Değerlerin
Sürekliliği [The Continuity of Religious Values in the Works of Yunus Emre and Abay Kunanbayev]. Yunus Emre’nin Vefatına 700. Yıl Dönümü Anısına Uluslararası Türkçenin Anadolu’da Yazı Dili Oluşu Sempozyumu [International Symposium on the Formation of Turkish as a Written Language in Anatolia in Memory of the 700th Anniversary of Yunus Emre's Death], 12-14 July. Ankara. P. 585-590. [in Turkish].
Kasım N., 1969. Tam ve tekmil Yunus Emre divanı [The complete Yunus Emre divan]. İstanbul: Marif. 368 p. [in Turkish].
Khourchid S., 1991. La Langue de Yunus Emre Conttibution A L’Histoire Du Turc Pre Ottoman. Ankara: Atatürk Kültür Bakanlığı. 578 p.
Köksal M.F., 2014. Yunus Emre Divanı’nın yeni bir nüshası ve Yunus’un yayımlanmamış şiirleri [A new copy of Yunus Emre's Divan and Yunus's unpublished poems]. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi [Journal Culture Studies Journal]. 30. P. 161-192. [in Turkish]. DOI: https://doi.org/10.24058/tki.360
Köprülü F., 1976. Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar [The first mystics in Turkish literature]. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 420 p. [in Turkish].
Kurmanbaiulı Sh., Adilov M., 2023. Abay, Yunus Emre ve Ahmet Yesevi’nin Dilindeki Türk Lehçeleri Arası Dilsel Özellikler [Linguistic Features Between Turkic Languages in the works of Abay, Yunus Emre and Ahmad Yasawi]. Türk Kültürü ve Hacı Baktaş Veli Araştırma Dergisi [Turkish Culture and Hacı Bektas Veli Research]. 105. P. 313-333. [in Turkish]. DOI: https://doi.org/10.34189/hbv.105.015
Kültüral Z., 2022. Anadolu’da Türkçenin Oluşumunda Yunus Emre’nin Rölü. Yunus Emre (Hayatı-Düşünceleri-Eserleri). [Yunus Emre's Role in the Formation of Turkish in Anatolia. Yunus Emre (His Life-Thoughts-Works)] Ankara: TBMM Basımevi. P. 453-466. [in Turkish].
Masala A., 1971. Yunus Emre’de İnsan Sevgisi [Love of Humanity in Yunus Emre]. Çağrı Dergisi. №165. P. 12-18 [in Turkish].
Özgür C., 2001. Yunus Emre’nin Kullandığı Farklı İki Türkçe [Two different Turkish used by Yunus Emre], Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi [Eskişehir Osmangazi University Journal of Social Sciences]. II. 1. P. 91-103. [in Turkish].
Paçacıoğlu B., 2016. VII-XVI. Yüzyıllar Arasında Sözcük Dağarcığı [Vocabulary Between the 7th and 16th Centuries]. İstanbul: Kesit. 816 p. [in Turkish].
Tatçı M., 2008. Yunus Emre Divanı. Tenkitli Metin [Yunus Emre Divan. Critical text]. İstanbul: Turizm ve Kültür Bakanlığı. 706 p. [in Turkish].
Tatçı M., 2013. Yûnus Emre. TDV İslâm Ansiklopedisi [TDV Islamic Encyclopedia]. 43. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. P. 600-606. [in Turkish].
Tatçı M., Gürelli S., 1992. Yunus Emre Bibliyografiyası [Yunus Emre Bibliography]. Ankara: Milli Kütüphane. 104 p. [in Turkish].
Timurtaş F.K., 1980. Yunus Emre Divanı [Yunus Emre Divan]. İstanbul: Kervan Kitapcılık. 370 p. [in Turkish].
Türkçe Sözlük [Turkish Dictionary]. 2005. Ankara: Türk Dil Kurumu. 2244 р. [in Turkish].
Uysal İ.N., 2017. Yunus Emre Divanı Karaman nüshası [Yunus Emre Divan Karaman copy]. İstanbul: Kesit. 499 p. [in Turkish].
Uysal İ.N., 2022. Yunus Emre Araştırmalarının Bugünkü Durumu ve Tek Nüshaya Dayalı Divan Nesirlerinin Gerekliliği [The current status of Yunus Emre Studies and the Necessity of Divan Prose Based on a Single Copy]. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi [Selcuk University Journal of Turkish Studies]. 55. P. 1-19. [in Turkish]. DOI: https://doi.org/10.21563/sutad.1163205
Yıldırım Z., Shahrouz A., 2022. Yunus Emre’nin Söz Hazinesinde Türkmen Türkçesinin Yansımaları [Reflections of Turkmen Turkish in Yunus Emre's vocabulary]. 9. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiriler Kitabı [Proceedings Book of the 9th International Turkology Congress], 13-16 September. P. 1213-1220. [in Turkish]. DOI: https://doi.org/10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.080
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Turkic Studies Journal

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.



















