Linguosynergetic features of the concepts of “blessing” and “curse”

Зульфия Кульманова

doi:10.32523/2664-5157-2025-2-182-196

Авторлар

Зульфия Кульманова Мичиган мемлекеттік университеті https://orcid.org/0000-0001-8791-032X

DOI:

https://doi.org/10.32523/2664-5157-2025-2-182-196

Кілт сөздер:

лингвосинергетика, концепт, алғыс, қарғыс, эмердженттілік, когнитивтік лингвистика, мәдениет, тілдік талдау, динамикалық жүйе, синергиялық айналым (цикл), синергиялық элементтер.

Аннотация

Концептінің когнитивтің жүйесі адам санасында шындықты перцептивті қабылдау нәтижесінде виртуалды бейне түрінде пайда болып, когницияда өзектеніп, нәтижесінде сөйлеуде қайта көрініс табады. Мақала тіл біліміндегі концепт мәселесін когнитивтік және синергетикалық тұрғыдан зерделей отырып, қазақ тіліндегі концептілердің динамикалық дамуын тереңірек түсінуге бағытталған. Концепт үздіксіз дамуда, өзіндік динамикалық қасиетке ие, сценарийлік жүйеге негізделген. Ол өзінің даму жүйесінде ешқашан семантикалық шегіне де жеткен емес. Қоғамның жаңаруына әрі жаңғыруына байланысты өз ортасына сай жаңа жағдайларға бейімделе отырып, эволюция процесінде жаңғырып, өзгеріп отырады. Соңғы жылдары когнитивтік лингвистикада концептінің даму эволюциясын зерттеуде жаңа бағыттар пайда болуда.
Осы орайда қазіргі уақытта когнитивтік лингвистика саласында концептінің даму жүйесіне жаңа көзқарас ретінде пайда болған «лингвосинергетика» терминінің қалыптасуы мен қолданылу тарихы өткен ғасырдың аяғы болса да тіл білімі саласында алдыңғы зерттеулерге жаңаша көзқараспен қарауға, бұрынғы зерттеулерді жаңғыртуға мүмкіндік береді. Лингвосинергетика – тілдік жүйенің өзін-өзі ұйымдастыру қабілетін, оның динамикалық өзгерістерін және тұрақсыздық жағдайында жаңа құрылымдардың пайда болуын зерттейтін бағыт. Бұл бағыт тілдік бірліктер мен концептілердің өзара әрекеттесуін, олардың тұрақты және өзгермелі аспектілерін анықтауға мүмкіндік береді.
Тіл білімі мен синергетика қатынасы және синергия заңдылығының тілдегі көрінісі өзге тілдерде кеңінен зерттеліп, әлемдік лингвистиканың пәнаралық байланысы мен ғылыми өрісін кеңейтіп жатқанымен бұл үрдіс қазақ тіл білімінде әлі де зерттеулерді, толықтыруларды, жаңа көзқарасты қажет етуде. Мақалада «алғыс» пен «қарғыс» концептілерінің ерекшеліктері, олардың өзара әрекеттесуі, өзіндік ерекшеліктері мен синергиялық ерекшеліктері зерттеліп, қоғамдағы әлеуметтік-мәдени рөлі мен оның әсері, олардың динамикалық жүйесі қарастырылады. Концептіге құрылымдық, семантикалық, когнитивтік және дискурстық талдау жасау арқылы олардың синергетикалық элементтері мен эмердженттік ерекшеліктерін анықтауға болады.
Сонымен қатар бұл ұғымдардың тілдегі репрезентациясы мен олардың динамикалық даму жүйесі анықталады. Алынған нәтижелер қазақ тіл білімінде лингвосинергетика бағытын кеңейтуге және концептологияға қатысты жаңа көзқарас қалыптастыруға, қазақ тіл білімінде когнитивтік және пәнаралық зерттеулердің кеңеюіне негіз бола алады. Зерттеу жұмысының нәтижелері «алғыс» пен «қарғыс» концептілерінің лингвокогнитивтік репрезентациясын терең түсінуге және алдағы тіл біліміндегі синергетикалық зерттеулерге жаңа көзқарас ұсынуға септігін тигізеді деп сенемін.

Автор өмірбаяны

Зульфия Кульманова, Мичиган мемлекеттік университеті

PhD

Әдебиет

Бабатайұлы Б., 1993. Қазақтың көне дүниетанымы. Алматы: Рауан баспасы. 420 б.

Бейсембаев А.Р., Маняпова Т.К., 2024. Синергетический анализ эмерджентных свойств текста. Ш. Уәлиханов атындағы КУ хабаршысы. Филология сериясы. 1. P. 154-162.

Бронник Л.В., 2009. Язык как эмерджентный феномен: к проблеме языковой целостности. Известия ВГПУ. с.19.

Chkheidze M., 2023. The Synergetic Paradigm: A Confluence of Linguistic and Cultural Anthropology in The Examination of Cultural Values. Journal of Social Research and Behavioral Sciences. 9 (20), Р. 48-59. https://doi.org/10.52096/jsrbs.9.20.03

Drozhashchikh N.V., 2012. Introduction to Dynamic Language Synergetic. Tyumen: TyumGU. С. 101.

Қайдар Ә., 2013. Қазақ тіліндегі қос сөздер: зерттеу және сөздік. Алматы: Сардар баспа үйі. 456 б.

Қазақ әдеби тілінің анықтамалығы, 2016. Астана: Ш.Шаяхметов атындағы тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік орталығы. 150 б.

Ғабитханұлы Қ., 2006. Қазақ мифологиясының тілдегі көрінісі. Алматы: Арыс баспасы. 170 б.

Хакен Г., 2003. Тайны природы. Синергетика: учение о взаимодействии. Mосква: ИКИ. С. 245.

Khramchenko D.S., 2023. The power of synergy in discourse: Exploring persuasive language in English mass media. Indonesian Journal of Applied Linguistics. 13(2). 368-379. https://doi.org/10.17509/ijal.v13i2.63068

Колесов В.В., 2019. Синергийные связи концептов. Гуманитарный вектор. №14. С. 6-12. DOI: https://doi.org/10.21209/1996-7853-2019-14-1-6-12

Kozhahmetova A., 2022. Synergetic paradigm in linguistics. Tiltanym. №4. 41-50 б. https://doi.org/10.55491/2411-6076-2022-4-41-50

Latiypova Y.A., Spodarets, O.O., & Vorob’eva, O.V., 2022. The Concept in the CognitiveSynergetic Aspect. Филология: научные исследования. 2022. №1. С. 11-20. https://doi.org/10.7256/2454-0749.2022.12.39507

Пиатровский Р.Г., 2006. Лингвистическая синергетика: исходные положения, первые результаты, перспективы. СПб.: Филологический факультет СПбГУ. 205 c.

Қорқыт ата кітабы, 1986. Алматы: Жазушы. 128 б.

Shang Y., Li Y., Xu F., & Li Y., 2024. Synergy-of-Thoughts: Eliciting Efficient Reasoning in Hybrid Language Models (N2402.02563). arXiv preprint arXiv:2307.05300. Cornel university. [Electronic Resource] – URL: https://arxiv.org/abs/2402.02563 (date: 4.02.2024)

Wang Z., Mao S., Wu W., Ge T., Wei F., & Ji H., 2024. Unleashing the Emergent Cognitive Synergy in Large Language Models: A Task Solving Agent through Multi-Persona SelfCollaboration (No. arXiv:2307.05300). arXiv preprint arXiv:2307.05300. Cornel university. [Electronic Resource] – URL https://arxiv.org/abs/2307.05300 (date: 11.07.2023)

REFERENCE

Babataiuly B., 1993. Qazaqtyn kone dunietanymy. [Ancient Kazakh Worldview] Almaty: Rauan baspasy. 420 р. [in Kazakh]

Beisembaev A.R., Manyapova T.K., 2024. Sinergeticheskiy analiz emergentnykh svoystv teksta [Synergetic analysis of the emergent properties of the text]. Sh. Ualikhanov atyndagy KU khabarchy. Filologiya seriyasy. No 1. [in Russian]

Bronnik L.V., 2009. Yazyk kak emergentnyi fenomen: k probleme yazykovoy tselostnosti [Language as an emergent phenomenon: On the problem of language integrity]. Izvestiya VGPU. Р. 19. [in Russian]

Chkheidze M., 2023. The Synergetic Paradigm: A Confluence of Linguistic and Cultural Anthropology in The Examination of Cultural Values. Journal of Social Research and Behavioral Sciences. 9 (20). Р. 48-59. https://doi.org/10.52096/jsrbs.9.20.03

Drozhashchikh N.V., 2012. Introduction to Dynamic Language Synergetic. Tyumen: TyumGU. Р. 101. [in English]

Gabitkhanuly Q., 2006. Qazaq mifologiyasynyn tildegi korinisi. [Kazakh Mythology in Language] Almaty: Arys baspasy. 170 р. [in Kazakh]

Khramchenko D.S., 2023. The power of synergy in discourse: Exploring persuasive language in English mass media. Indonesian Journal of Applied Linguistics. 13 (2). Р. 368-379. https://doi.org/10.17509/ijal.v13i2.63068

Khaken G., 2003. Tainy prirody. Sinergetika: uchenie o vzaimodeystvii. [Mysteries of Nature. Synergetics: The Doctrine of Interaction]. Moskva: IKI. Р. 245. [in Russian]

Kolesov V.V., 2019. Sinergiynye svyazi konceptov [Synergetic connections of concepts]. Gumanitarnyi vektor. No14. Р. 6-12. DOI: 10.21209/1996-7853-2019-14-1-6-12. [in Russian]

Kozhahmetova A., 2022. Synergetic paradigm in linguistics. Tiltanym. No4. 41-50 p. https://doi.org/10.55491/2411-6076-2022-4-41-50

Latiypova Y.A., Spodarets O.O., Vorob’eva O.V., 2022. The Concept in the Cognitive-Synergetic Aspect. Filologiya: nauchnye issledovaniya. No1. P. 11-20. https://doi.org/10.7256/2454-0749.2022.12.39507

Piatrovskiy R.G., 2006. Lingvisticheskaya sinergetika: iskhodnye polozheniya, pervye rezul'taty, perspektivy. [Linguistic Synergetics: Basic Principles, First Results, Prospects]. SPb.: Filologicheskiy fakultet SPbGU. [in Russian]

Qaidar A., 2013. Qazaq tilindegi qos sozder: zertteu zhane sozdik. [Reduplicated words in the Kazakh language: research and dictionary] Almaty: Sardar baspa uyi. 456 p. [in Kazakh]

Qazaq adebi tilining anyqtamalygy [Dictionary of the Kazakh literary language], 2016. Qurastyrgan: S.A. Itegulova, A.Q. Kozhahmet. Astana: Sh. Shayakhmetov atyndagy tilderdi damytudyn respublikalyk uilestiru-adistemelik ortalygy. 150 p. [in Kazakh]

Qorqyt ata kitaby, 1986. [The Book of Korkyt Ata]. Almaty: Zhazushy baspasy. 128 p. [in Kazakh]

Shang Y., Li Y., Xu F., & Li Y., 2024. Synergy-of-Thoughts: Eliciting Efficient Reasoning in Hybrid Language Models (N2402.02563). arXiv preprint arXiv:2307.05300. Cornel university. [Electronic Resource] – URL: https://arxiv.org/abs/2402.02563 (date: 4.02.2024)

Wang Z., Mao S., Wu W., Ge T., Wei F., & Ji H., 2023. Unleashing the Emergent Cognitive Synergy in Large Language Models: A Task-Solving Agent through Multi-Persona Self-Collaboration (No. arXiv:2307.05300). arXiv preprint arXiv:2307.05300. Cornel university. [Electronic Resource] – URL https://arxiv.org/abs/2307.05300 (date: 11.07.2023)