Representing Kazakhstan’s historical and cultural heritage in historical retrospective: A case study of an exhibition project

Ақмарал Ибраева; Әсемгүл Темірханова; Құмар Жүнісов

doi:10.32523/2664-5157-2025-3-53-75

Авторлар

Ақмарал Ибраева Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі https://orcid.org/0000-0002-7556-7779
Әсемгүл Темірханова М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университеті https://orcid.org/0000-0002-3231-5141
Құмар Жүнісов Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі https://orcid.org/0000-0002-0762-4591

DOI:

https://doi.org/10.32523/2664-5157-2025-3-53-75

Кілт сөздер:

Қазақстан Республикасының Ұлттық музейі, мәдени артефактілер (экспонаттар), иммерсивті көрме, цифрлық технологиялар, тұжырымдама, мәдени код, тарихи-мәдени мұра, артефактілерде тарихи дәуірлердің бейнеленуі, экспозиция, бейнеконтент, ынтымақтастық

Аннотация

Мақала түркі халықтарының тарихы мен мәдени кодын, Қазақстанның ортағасырлық тарихын бейнелейтін мұражайдың мәдени артефактілеріне арналған. Экспонаттардың Қазақстан Республикасы Ұлттық музейінде өткен иммерсивті көрмеде ұсынылғаны туралы атап өтіледі. Соңғы жылдары иммерсивті формат пен цифрлық технологияларды пайдалану, ұлттық жетістіктер мен халықаралық тәжірибені ашуға мүмкіндік беретін, көрме қызметін ұйымдастырудың сұранысқа ие заманауи әдістерінің біріне айналды. Қазіргі музейлердің басты міндеттерінің бірі – цифрлық коммуникация жағдайында елдің бәсекеге қабілеттілігін және танымалдығын арттыру; бұл музейлерді жаһандық мәдени алмасудың белсенді қатысушыларына айналдырады. Осы мақаланың негізгі мақсаты – түркі халықтарының заттық мәдениеті арқылы олардың мемлекеттілігінің тарихи-өркениеттік бастауын, мәдени кодтарының сабақтастығы мен бірегейлігін жеткізу; сондай-ақ еуропалық қауымға Қазақстанның көпғасырлық тарихы мен бай мәдени мұрасын көрсетумен қатар қазақ мемлекеттілігінің тарихи фактілеріне және оның бірегей мәдениетіне назар аудару. Көрменің ғылыми тұжырымдамасы тақырыптық-хронологиялық қағидаға негізделген және Қазақстан тарихының қола дәуірінен бастап сақтар мен ғұндар, түркі қағанаттары мен Алтын Орда, Қазақ хандығына дейінгі маңызды кезеңдерін де қамтиды. Бұл хронологиялық кезеңдердің әрқайсысы түркі халықтарының көпғасырлық тарихын бейнелейтін Ұлттық музей коллекциясындағы экспонаттар арқылы таныстырылған. Олардың қатарында Есік қорғанынан табылған сақ Алтын адамының бас киімі, Тобыл ойшылының антропоморфты мүсіні (б.з.д. III-II ғғ.); Далалық Еуразияда тараған, VIII-XIII ғасырларға тиесілі ер адамдардың және әйелдердің тас мүсіндері; Әмір Темір дәуіріндегі Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің шырағдандары; Қазыбек бидің шапаны, жаңа заманға дейінгі түркі халықтарына тән сырт киім үлгілері және т.б. бар. Осылайша, көрмедегі археологиялық олжалар, ауқымды артефактілер, этнографиялық материалдар, мұрағат құжаттары, фото және бейнематериалдар дала өркениетінің әдет-ғұрпын, салт-санасын және мәдени кодын бейнелейтіні сөзсіз. Материалдарды іріктеу кезінде әр экспонаттың белгілі бір дәуірді бейнелеудегі маңызы мен ақпараттылығы, сондай-ақ, халықаралық ынтымақтастықты дамыту мақсатында ұйымдастырылған мұндай көрмелердегі иммерсивті контенттің рөлі де ескеріледі. Салыстыру үшін мақала авторлары Луврда, Ресей мемлекеттік тарихи музейінде және Эрмитажда өткен шетелдік иммерсивті көрмелерді мысалға келтіре отырып, цифрлық және мультимедиалық технологияларды қолданудың тиімділігін де көрсетеді. Қазақстан Республикасы Ұлттық музейінің иммерсивті көрмесі Франция мен Қазақстан арасындағы мәдени ынтымақтастықтың маңызды нәтижелерінің біріне айналды.

Автор туралы мәлімет

Ақмарал Ибраева, Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі

тарих ғылымдарының докторы, профессор, директордың ғылыми жұмыстар жөніндегі орынбасары

Әсемгүл Темірханова, М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университеті

PhD, ғалым хатшы

Құмар Жүнісов, Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі

әлеуметтік-мәдени қызмет магистрі, Халықаралық қатынастар бөлімінің жетекшісі

Әдебиет

Бакин М.В., 2020. Иммерсивные технологии в развитии социальной эмпатии и образования // Международный научно-исследовательский журнал. № 10 (100), Ч. 2. С. 16-19.

Делез Ж., 2010. Тысяча плато: Капитализм и шизофрения / Жиль Делез, Феликс Гваттари; пер. с франц. и послесл. Я.И. Свирского; науч. ред. В.Ю. Кузнецов. Екатеринбург: У-Фактория; М.: Астрель. С. 837.

Ибраева А., 2013. Музейтану: тарих мамандықтарына арналған оқулық. Астана: Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ. 251 б.

Карягина Т.Д., 2013. Эволюция понятия «эмпатия» в психологии. М. 282 с. «Қазақстан: Ұлы дала жауһарлары» көрмесінің ғылыми тұжырымдамасы», 2024. Астана: Қазақстан Республикасының Ұлттық музейі. 10 б.

Леонарда да Винчи, 2024. Әдемі ханшайым. Бьянка Сфорцаның портреті // Мәтіндер жинағы. Seripta Maneant. 101 б.

Маркс Л., 2019. Осязательная эстетика // Художественный журнал. № 108. С. 61.

Музей көрмесін құрудағы көшірме және түпнұсқа мәселелері» атты ғылыми семинар материалдарының жинағы, 2024. Жау.ред.: Ибраева А.Г., Абдукамалова Э.С., Гиззатов С.М., Астана: ҚР Ұлттық музейі. 90 б.

Музейтанудағы пәнаралық зерттеулердің әдіснамалық негіздері» атты ғылыми семинар материалдарының жинағы, 2024. Жау.ред.: Ибраева А.Г., Абдукамалова Э.С., Гиззатов С.М., Астана: ҚР Ұлттық музейі. 76 б.

Самашев З., Чжан Со Хо, Боковенко Н., Мургабаев С., 2011. Наскальное искусство Казахстана (Rock Art of Kazakhstan). Сеул – Астана: Фонд истории Северо-Восточной Азии; Астанинский филиал Института археологии им. А. Х. Маргулана. 380 с.

Сергеев С.Ф., 2009. Обучающие и профессиональные иммерсивные среды. М.: Народное образование. 350 с.

Сильвен Р., 2024. Музейтанудағы пәнаралық зерттеулердің әдіснамалық негіздері. Ғылыми семинар материалдарының жинағы. Астана. 90 б.

Тельчаров А.Д., 2021 Музееведение. М.: Научный мир. 184 с.

Херреман Я., 2004. Показы, экспозиции и выставки. Управление музеем: практическое руководство. Париж: ИКОМ. 230 с.

Хуторской А.В., 1999. Эвристическое обучение. Теория, методология и практика. М. 220 с.

Шляхтина Л.М., 2022. Основы музейного дела: теория и практика: учебное пособие. 8-е изд. стер. Санкт-Петербург: Лань. 248 с.

Шулепова Э.А., 2015. Основы музееведения: учебное пособие / Отв. Ред. Э.А. Шулепова. Изд. 4-е, стереотип. М.: Книжный дом «ЛИБРОКОМ». 432 с.

Albert Edward Elsen, Rosalyn Frankel Jamison, Bernard Barryte, 2003. Rodin's art: the Rodin Collection of the Iris & B. Gerald Cantor Center for Visual Arts at Stanford University. Oxford University Press. P. 174-179. 662 p.

Burcaw G.E., 1997. Introduction to Museum Work, Walnut Creek. London: Altamira Press. 3rd ed.

Davallon J. (dir.), 1986. Claquemurer pour ainsi dire tout l’univers: La mise en exposition. Paris: Centre Georges Pompidou.

Ibrayeva A.G., Sydykov A.Zh., 2022. Theoretical and Methodological foundations for Creating a Historical Exhibition in the Museums of Kazakhstan // Turkic Studies Journal. 3. Р. 122-138.

Splendeurs des Oasis d’Ouzbekistan, 2022. Surles routes caravanieres d’Asie centrale. Musee du Louvre. Paris. 351 р.

Yin W., Jin J., 2022. Research on the Interactive Relationship of Immersive Art. // Soares M.M., Rosenzweig E., Marcus A. (eds) Design, User Experience, and Usability: Design Thinking and Practice in Contemporary and Emerging Technologies. HCII. Lecture Notes in Computer Science, vol 13323. Springer, Cham. Р. 442-453. doi:10.1007/978-3-031-05906-3-33

Reference

Bakin M.V., 2020. Immersivnye tekhnologii v razvitii sotsialnoi empatii i obrazovaniya [Immersive technologies in the development of social empathy and education], Mezhdunarodnyj nauchno-issledovatelskij zhurnal [International Research Journal], 10(100), Part 2. P. 16-19. [in Russian].

Deleuze G., 2010. Tysyacha plato: Kapitalizm i shizofreniya [A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia]. Gilles Deleuze, Feliks Gvattari; per. s frants. i poslesl. Ya. I. Svirskogo; nauch. red. V. Yu. Kuznetsov. Ekaterinburg: U-Faktoriya; Moscow: Astrel. 837 p. [in Russian].

Ibraeva A., 2013. Muzeitanu: tarikh mamandyqtaryna arnalgan oqulyq [Museology: textbook for history specialties]. Astana: L.N. Gumilyov Eurasian National University. 251 p. [in Kazakh].

Karyagina T.D., 2013. Evolyutsiya ponyatiya «empatiya» v psikhologii [Evolution of the concept of “empathy” in psychology]. Moscow. 282 p. [in Russian].

«Qazaqstan: Uly dala zhauharlary» kormesinin gylymi tuzhyrymdamasy [Scientific concept of the exhibition “Kazakhstan: Treasures of the Great Steppe”], 2024. Astana: National Museum of the Republic of Kazakhstan. 10 p. [in Kazakh].

Leonardo da Vinchi, 2024. Ademi hanshaim. Bianka Sfortsanin portreti [Beautiful princess. Portrait of Bianca Sforza]. Collection of texts. Scripta Maneant. 101 p. [in Kazakh].

Marks L., 2019. Osyazatel'naya estetika [Tactile aesthetics]. Khudozhestvennyi zhurnal. No 108. P. 61. [in Russian].

Muzei kormesin qurudagy koshirme jane tupnusqa maseleleri atty gylymi seminar materialdarynyn jinagy [Scientific Seminar Collection: Issues of Originality and Copies in Exhibition Practices]. Ed. by Ibrayeva A.G., Abdukamalova E.S., Gizzatov S.M., 2024. Astana: National Museum of the Republic of Kazakhstan. 90 p. [in Kazakh].

Muzeitanudagy panaralyq zertteulerdin adisnamalyq negizderi atty gylymi seminar materialdarynyn jinagy [Scientific Seminar Collection: Methodological Foundations of Interdisciplinary Research in Museology]. Ed. by Ibrayeva A.G., Abdukamalova E.S., Gizzatov S.M., 2024. Astana: National Museum of the Republic of Kazakhstan. 76 p. [in Kazakh].

Samashev Z., Zhang So Ho, Bokovenko N., Murgabayev S., 2011. Naskal’noe iskusstvo Kazakhstana (Rock Art of Kazakhstan). Seoul – Astana: Foundation of Northeast Asian History; Astana Branch of the A.Kh. Margulan Institute of Archaeology. 380 p. [in Russian].

Sergeev S.F., 2009. Obuchayushchie i professional’nye immersivnye sredy [Educational and professional immersive environments]. Moscow: Narodnoe obrazovanie. 350 p. [in Russian].

Sylvain R., 2024. Muzejtanudagy panaralyh zertteulerdіng әdіsnamalyh negіzderі [Methodological Foundations of Interdisciplinary Research in Museology]. Gylymi seminar materialdarynyng zhinagy [Collection of Materials from the Scientific Seminar]. Astana. 90 p.Telcharov A.D., 2021. Muzeevedenie [Museum Studies]. Moscow: Nauchnyi mir. 184 p. [in Russian].

Herreman Ya., 2004. Pokazy, ekspozitsii i vystavki. Upravlenie muzeem: prakticheskoe rukovodstvo [Displays, expositions, and exhibitions. Museum management: a practical guide]. Paris: ICOM. 230 p. [in Russian].

Khutorskoy A.V., 1999. Evristicheskoe obuchenie. Teoriya, metodologiya i praktika [Heuristic learning. Theory, methodology and practice]. Moscow. 220 p. [in Russian].

Shlyakhtina L.M., 2022. Osnovy muzeinogo dela: teoriya i praktika: uchebnoe posobie [Fundamentals of museum business: theory and practice: a textbook] 8th ed. Stereotype. St. Petersburg: Lan. 248 p. [іn Russian].

Shulepova E.A., 2015. Osnovy muzeevedeniya: Uchebnoe posobie [Fundamentals of Museology: Textbook]. 4th ed., stereotype. Moscow: Knizhny dom «LIBROKOM». 432 p. [in Russian].

Albert Edward Elsen, Rosalyn Frankel Jamison, Bernard Barryte, 2003. Rodin's art: the Rodin Collection of the Iris & B. Gerald Cantor Center for Visual Arts at Stanford University. Oxford University Press. P. 174-179. 662 p. ISBN 9780195133813.

Burcaw G.E., 1997. Introduction to Museum Work, Walnut Creek. London: Altamira Press. 3rd ed.Davallon J. (dir.), 1986. Claquemurer pour ainsi dire tout l’univers: La mise en exposition. Paris: Centre Georges Pompidou. [in French].

Ibrayeva A.G., Sydykov A.Zh., 2024. Theoretical and Methodological foundations for Creating a Historical Exhibition in the Museums of Kazakhstan. Turkic Studies Journal 3. P. 122-138.

Splendeurs des Oasis d’Ouzbekistan, 2022. Sur les routes caravanieres d’Asie centrale. Musee du Louvre. Paris. 351 р. [in French].

Yin W., Jin J. 2022. Research on the Interactive Relationship of Immersive Art. Soares M.M., Rosenzweig E., Marcus A. (eds) Design, User Experience, and Usability: Design Thinking and Practice in Contemporary and Emerging Technologies. HCII. Lecture Notes in Computer Science, vol 13323. Springer, Cham. P. 442-453. doi: 10.1007/978-3-031-05906-3-33.