Semantics of the word ‘Qazaq’ in the ‘Baburnama’
Views: 23 / PDF downloads: 16
DOI:
https://doi.org/10.32523/2664-5157-2024-4-90-115Keywords:
qazaq, qazaqlıq, semantics, Baburnama, Babur, lexicon, ChagataiAbstract
The ethnonym qazaq has a complex semantic history, reflecting changes in the political, social and cultural environment. Studying this facilitates an understanding of the evolution of relationships between different ethnic groups and reveals trends in their interaction. One of the medieval manuscripts in which the word qazaq is recorded is the work ‘Vaqayi’ (“Baburnama”), written by Zahiriddin Muhammad Babur. This article examines the semantics and and usage of the words qazaq,
qazaqlıq, qazaqāna as recorded in this autobiography, written in the Chagatai Turkic language during the Middle Ages. The linguistic analysis focuses on the linguistic, historical and cultural context. The meanings identified as a result of the analysis: qazaq – ‘name of the country and ethnic group’, ‘brave’, ‘hero’, ‘scout’, ‘robber’; qazaqlıq – ‘a state and a set of actions (military invasion, confiscation, robbery, etc.) carried out by a ruler with his supporters during political instability’, qazaqāna – ‘modestly’. It is hypothesized that the meanings used in the ‘Baburnama’ formed the basis of the name of the Kazakh ethnicity. The linguistic connection between qazaq – qaraq and alaš is also examined. The authors conclude that Zahiraddin Muhammad Babur skillfully used the polysemy of the word qazaq in his autobiography.
Reference
Бабыр З.М., 2023. Бабырнама / ауд. И. Жеменей. Алматы: Дарын. 458 б.
Благова Г.Ф., 1970. Исторические взаимоотношения слов казак и казах // В сб. Этнонимы. Москва: Наука. С. 134-159.
Благова Г.Ф., 1986. О языковой ситуации в тимуридском Мавераннахре (рубеж XV-XVI вв.) // Turcologica 1986: К восьмидесятилетию академика А.Н. Кононова. С. 42-52.
Будагов Л.З., 1871. Сравнительный словарь турецко-татарских наречий со включением употребительнейших слов арабских и персидских. СПб.: Изд. АН. Т. 2. 415 с.
Дулат М.А., 2020. Тарих-и Рашиди / ауд. И. Жеменей. Алматы: Қазақ университеті. 367 б.
Дулатұлы М., 2013. Шығармалар жинағы. Алматы: Өлке. 288 б.
Жанұзақ Т., 2015. «Қазақ» аты қайдан шыққан? // А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. №3. Б. 27-33.
Зиманов С.З., 2001. Қазақтың ата заңдары: құжаттар, деректер және зерттеулер. Алматы: Жеті жарғы. 220 б.
Ибрагимов С.К., 1960. Еще раз о термине «казах» // В кн.: Новые материалы по древней и средневековой истории Казахстана. ТИИАЭ АН КазССР. Т. 8. С. 66-71.
Кучма В.В., 1984. «Стратегикос» Онасандра и «Стретегикон Маврикия»: опыт сравнительной характеристики // Византийский временник. 45 (70). С. 20-34.
Қайдар Ә., 2008. Қазақ қандай халық? Алматы: Дайк-Пресс. 652 б.
Қажымұрат Т., 2021. Қазақ тарихындағы «ту», «байрақ», «жалау» ұғымдары туралы // Архив хабаршысы. Нұр-Сұлтан қ. №1-2. Б. 35-43.
Құдайбердұлы Ш., 2018. Шығармалары. Астана: Фолиант. 2-том. 376 б.
Қыдырбаев Қ., 2016. «Қазақ» сөзінің мағынасы қандай? (1245 жылы жарық көрген қыпшақараб сөздігінің қолжазбасы негізінде). 11.06.2016. [Электрондық ресурс] – URL: https://www.muftiyat.kz/kk/articles/islam-and-society/2016-06-11/19453-aza-szn-mayinasyi-andaj-1245-zhyilyizharyi-krgen-/ (қаралған күні: 16.04.2024).
Левшин А.И., 1832. Описание киргиз-кайсакских или киргиз-казачьих орд и степей. СПб.: Типография Карла Крайя. Ч. 2: Исторические известия. 330 с.
Малов C.Е., 1947. Мир Алишера Навои в истории тюркских литератур и языков Средней и Центральной Азии // Известия АН СССР. Отделение литературы и языка. 6 (6). С. 474-480.
Махмуд ибн Вали, 1933. Бахр ал-асрор, ркп. ИВ АН АН УзССР. № 1375. fol. 132a
Навои А., 1970. Сочинения в десяти томах. IX: Собрание избранных. Жизнеописание Сайида Хасана Ардашера. Жизнеописание Пахлавана Мухмаммада. Перевод Суйимы Ганиевой. Ташкент: Фан. 219 с.
Навои А., 1972. Поэмы. Перевод со староузбекского. Москва: «Художественная литература». 828 с.
Навоий А., 1991. Мукаммал асарлар тўплами. Еттинчи том. Хамса: Ҳайратул-аброр. Тошкент: Фан. 422 б.
Нұрмағамбетов Ә., 1994. Бес жүз бес сөз: (сөз төркіні). Алматы: Рауан. 303 б.
Самойлович А., 1927. О слове «казак» // Сб. «Казаки». Л. С. 5-16.
Самойлович А.Н., 2005. Тюркское языкознание. Филология. Руника / Сост. и отв. ред. Г.Ф. Благова, Д.М. Насилов. М.: Восточная литература. 1053 с.
Сборник материалов, относящихся к истории Золотой Орды, 1941. II: Изв. из персидских сочинений, собранные В.Г. Тизенгаузеном и обр. А.А. Ромаскевичем и С.Л. Волиным. Москва: Изд. АН СССР. 308 с.
Содиқов Қ., 2022. Бобурнинг тил билими борасидаги қарашларига бир боқиш («Бобурнома» мисолида) // Sharq ma’shali. Б. 30-46.
Султанова Н.К., 1991. Лексикографический памятник, созданный бабуридами в Индии // Ўзбекистонда ижтимоий фанлар. №9. С. 39-42.
Сыздыкова Р.Г., 1989. Язык «Жами`ат-тауарих» Жалаири. Алма-ата: Наука. 242 с.
Сыздықова Р., 2014. Сөздер сөйлейді (сөздердің қолданылу тарихынан). Көптомдық шығармалар жинағы. Алматы: «Ел-шежіре». 411 б.
Tынышпаев М., 1925. Материалы к истории киргиз-казакского народа. Ташкент: Восточное Отделение Киргизского Государственного Издательства. 70 с.
Фозилов Э.Ф., 1983-1985. Алишер Навоий асарлари тили изоҳли луғати. Тўрт томлиқ. Тошкент: Фан. 1983. I. 1983. 656 с. II 644 с. 1984. III 624 б. IV. 1985. 636 б.
Abu-l-Fazl, 1973. The Akbarnama (English translation) / translated from the Persian by H. Beveridge. Delhi: Rare books. 1200 p.
Akgül S., 2020. Bâbürnâme’nin Haydarâbâd nüshasinin transkripsiyonu ve söz dizimi incelemesi: doktora tezi. İstanbul: İstanbul üniversitesi. 1272 b.
Beveridge A.S., 1902. Further Notes on the MSS. of the Turkī Text of Bābar’s Memoirs // The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. Cambridge University Press. P. 653-659. DOI: https://doi.org/10.1017/S0035869X00029580
Boeschoten H., 2022. A Dictionary of Early Middle Turkic. Leiden: Brill. 608 p. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004525191
Çorbaci E., 2012. Babürname’de sifatlar. Aydin. 347 s.
Dale S.F., 2004. Garden of Eight Paradises Babur Culture of Empire in Central Asia Afghanistan & India 1483-1530. Leiden: Brill. 520 p. DOI: https://doi.org/10.1163/9789047413141
Dale S.F., 2018. Babur Timurid Prince and Mughal Emperor, 1483-1530. Cambridge: University Press. 262 p. DOI: https://doi.org/10.1017/9781316227558
Doerfer G., 1967. Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen: Türkische Elemente im Neupersischen. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag. 670 p.
Dughlāt M.H., 2004. Tārīkh-i Rashīdī. ‘Abbāsqulī Ghaffārī Fard (ed.). Tehran: Written Heritage Publ. 211 + 859 p. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004404083_001
Fallon S.W., 1976. Urdu-English Dictionary. Gulberg-Lahore: Central Urdu Board. 1216 p.
Lee J.Y., 2013. The Socio-Political Phenomenon of Qazaqlïq in the Eurasian Steppe and the Formation of the Qazaq People. University of Toronto. 293 p.
Navoiy A., 1964-2024. Majolis un-Nafois. 169 b. [Электрондық ресурс] – URL: https://library.navoiy-uni.uz/files/navoiy_majolisun_nafois_lotin_ziyouz_com.pdf (қаралған күні: 16.04.2024).
Niẓām al-Dīn Aḥmad ibn Muḥammad Muqīm, 1936. The Tabaqāt-i-Akbarī of K̲h̲wājah Nizāmuddīn Ahmad (A history of India from the early musalman invasions to the thirty-eighth year of the reign of
Akbar). Volume II. Translated by B. DE, M.A., I.C.S. (Retired). Calcuta: RASB. 840 p.
Öztürk K., 2021. Babur-nâme’nin [61a-120a] varaklari arasindaki bölümün tematik açidan söz varliğinin incelenmesi. Kocaeli. 649 s.
Ramstedt G.J., 1905. Mogholica: Beiträge zur Kenntnis der Moghol-Sprache in Afghanistan. Helsinki: Druckerei der Finnischen Litteraturgesellschaft. 60 p.
Shakespear J., 1849. A dictionary Hindustani and English, English and Hindustani, latter being entirely new. London: J&H. Cox. 2414 p.
Subtelny M., 2007. Timurids in Transition: Turko-Persian Politics and Acculturation in Medieval Iran. Leiden: Brill. 411 p. DOI: https://doi.org/10.1163/ej.9789004160316.i-422
Thackston W.M., 1993. Zahiruddin Muhammad Babur Mirza. The Baburnama: Chaghatay Turkish text with Abdul-Rahim Khankhanan’s Persian translation, Turkish transcription, Persian edition and
English translation by, Jr. Cambridge, Ma: Dept. of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University. 904 p.
Thackston W.M., 1996. The Baburnama: Memoirs of Babur, Prince and Emperor / Translated, edited, and annotated by Wheeler M. New York: Oxford University press, 1996. 311 + 173 p.
Ünlü S., 2013. Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi. 1314 p.
Yücel B., 1995. Bâbür Dîvâni. (Gramer-Metin-Sozliik-Tipkibasim). Ankara: Atatürk kültür dil ve tarih yüksek kurumu. 575 b.
